#3 Co się jada na św. Marcina?

W trzecim odcinku Podcastu Portogalense opowiadam o tradycjach związanych z dniem 11 listopada w Portugalii. Co się jada na św. Marcina? Nieodłącznym elementem tego listopadowego święta są jadalne kasztany, które przygotowuje się jako przekąskę w domach na północy. Dowiecie się także co to znaczy DOP, gdzie w Portugalii hoduje się jadalne kasztany oraz kiedy w listopadzie warto odwiedzić ten kraj nad Oceanem Atlantyckim.

Jak wygląda jesień w Portugalii?

Portugalska jesień na północy kraju jest dosyć wilgotna. Pora deszczowa zazwyczaj zaczyna się już na przełomie października i listopada. Krajobrazowi miejskiemu towarzyszą sprzedawcy kasztanów. Można ich spotkać na ulicach Porto w pobliżu dworca kolejowego São Bento. Ulice miasta spowija gęsty dym wydobywający się ze specjalnych przenośnych pieców, w których sprzedawcy kasztanów prażą te jesienne owoce. Możemy słyszeć popularne okrzyki Quentes e boas castanhas, czyli gorące i dobre kasztany. Sprzedaje się je w rożkach w liczbie meia dúzia, czyli 6 lub dúzia, a więc 12 kasztanów.

W wielu miastach na północy organizuje się Magusto, czyli wspólne prażenie kasztanów. Rozpalane są wielkie ogniska, wokół których gromadzą się mieszkańcy społeczności. Prażonym kasztanom towarzyszom także napoje alkoholowe jak jeropiga, água-pé czy spokojne czerwone wino.

Gdzie hoduje się kasztany w Portugalii?

Głównym ośrodkiem uprawy kasztanów w Portugalii jest region Trás-os-Montes. Te jesienne owoce stały się przedmiotem Chronionej Nazwy Pochodzenia w Unii Europejskiej. Po portugalsku termin ten zapisujemy jako DOP, czyli Denominação de Origem Protegida. W całym kraju istnieją cztery regiony, w których hoduje się kasztany z certyfikatem DOP.

Pierwszym z nich jest DOP Terra Fria, usytuowany w Trás-os-Montes (głównie w dystrykcie Bragança oraz w części dystryktu Vila Real). W pobliżu tego regionu znajdziemy inny, znacznie mniejszy o nazwie DOP Padrela. Tereny te administracyjnie zajmują obszar dystryktu Vila Real. W centralnej Portugalii znajdziemy kasztany z certyfikatem DOP Soutos da Lapa, a ostatni czwarty region leży na południu w Alentejo. Certyfikowane kasztany z południa otrzymują znaczek gwarancji DOP Marvão. Jednakże to dystrykt Bragança jest największym producentem jadalnych kasztanów w Portugalii.

O ważności kasztanów w Portugalii świadczy nawet fakt posiadania osobnego słowa, które określa las złożony z drzew dających te jadalne owoce. Używa się w tym przypadku słowa souto. Przejeżdżając przez dystrykt Bragança na pewno rzuci nam się w oczy duża ilość lasów złożonych z jadalnych kasztanów.

Mapki użyte w grafikach pochodzą ze strony DGADR.GOV

Czym różnią się polskie kasztany od portugalskich?

Kasztany rosnące w Polsce są owocami kasztanowca pospolitego, natomiast te rosnące w Portugalii pochodzą z kasztana jadalnego. Dobrze znany Polakom kasztanowiec pospolity także pojawia się w Portugalii, ale pod nazwą Castanheiro-da-índia. Wśród Portugalczyków nie ma zwyczaju zbierania tego typu kasztanów i robienia z nich np. ludzików, jak to ma miejsce jesienią w Polsce. Słyszałam, że niektórzy wkładają kilka kasztanów kasztanowca pospolitego do szafy, w celu odstraszania moli.

Także wygląd torebek, w których znajdują się owoce, różni się od siebie. Polskie kasztany znajdują się w torebkach o krótkich i niezbyt licznych igłach. Jadalne kasztany zaś mieszczą się w torebkach o długich i bardzo obfitych igłach. Przypominają jeżowce, dlatego też po portugalsku noszą one nazwę ouriços.

Jadalne kasztany zbiera się jedynie z ziemi. Czeka się, aż spadną na ziemię i aż torebki z igieł same się otworzą. Często Portugalczycy udają się do lasów w celu zbierania z ziemi jadalnych owoców.

Co można przygotować z jadalnych kasztanów?

Kasztany można podać w sposób tradycyjny, prażąc je w piekarniku bądź w kominku. Jednak istnieją także inne sposoby ich przyrządzania. Z jadalnych kasztanów ugotujemy zupę lub dodamy je do pieczeni jako substytut ziemniaków. Można z nich nawet upiec chleb lub ciasto, gdyż często z tych owoców przygotowywano mąkę.

Wybierając kasztany w sklepie najlepiej zwrócić uwagę na skórkę tych owoców. Świeże kasztany będą się błyszczeć, a skórka tych z poprzedniego sezonu będzie bardziej matowa.

Jadalne kasztany występowały w Portugalii jeszcze przed najazdem Rzymian na Półwysep Iberyjski. Gatunek Castanea sativa pochodzi ze wschodnich krajów basenu Morza Śródziemnego i najprawdopodobniej za sprawą Greków i Rzymian rozprzestrzenił się na inne kraje w Europie. Zanim na kontynent europejski sprowadzono ziemniaki w XVI wieku, kasztany stanowiły główne źródło pożywienia dla ludzi. Są ubogie w tłuszcze, ale bogate w złożone węglowodany oraz inne składniki odżywcze. Zawierają duże pokłady błonnika oraz posiadają wysoki wskaźnik energetyczny.

Co się jada na św. Marcina w Portugalii?

11 listopada w Portugalii obchodzi się dzień świętego Marcina. Nie jest to jednak dzień wolny od pracy. Portugalskie tradycje różnią się jednak od tych, które znamy w Polsce. Co się jada na św. Marcina? Tu 11 listopada królują castanhas assadas, czyli prażone kasztany. Towarzyszy im często młode, dopiero co wyprodukowane w czasie winobrania wino. Na terenach wiejskich od wieków istniała tradycja, aby w okolicach św. Marcina zabić prosię (matança do porco).

Do kasztanów serwuje się także inne portugalskie wino wzmacniane pochodzące z regionu Trás-os-Montes. Nazywa się jeropiga. Do wzmocnionego winnego moszczu dodaje się laski cynamonu. Jest to słodkie wino o zawartości alkoholu wynoszącej około 17%.

Zawsze w okolicach 11 listopada w Portugalii panuje piękna pogoda. Świeci słońce, a temperatury oscylują w okolicach 20 stopni C. Portugalczycy nazywają ten fenomen mianem lata świętego Marcina (verão de São Martinho). Jego wyjaśnienia upatrują w legendzie o świętym Marcinie. Warto przyjechać do Portugalii właśnie w okolicach 11 listopada, gdyż pogoda nie powinna nas zawieść.

Więcej o jadalnych kasztanach przeczytasz także w moim artykule na ten temat.

Przygotowałam także specjalny słowniczek związany z kasztanami oraz obchodami dnia św. Marcina. Możesz go pobrać tutaj.