W dzisiejszym artykule postanowiłam opublikować wywiad, który miałam przyjemność przeprowadzić w styczniu z Gazete Azulejos. Udałam się do ich pracowni w dzielnicy Bonfim w Porto. Marisa Ferreira i Alba Plaza opowiedziały mi co nieco o swojej pracy. Są autorkami dwóch projektów, Os azulejos do Porto oraz Gazete Azulejos.
- Zainteresowanie płytkami azulejos
- Podpis we wzorze
- Nauka tworzenia replik płytek azulejos
- Rodzaje płytek azulejos na elewacjach w Porto
- Historia azulejos w Portugalii
- Fabryki produkujące kafle azulejos
- Od projektu Os Azulejos do Porto do Gazete Azulejos
- Praktyczne informacje dotyczące warsztatów z Gazete Azulejos
Zainteresowanie płytkami azulejos
Portogalense: Co sprawiło, że postanowiłyście pracować na co dzień z kaflami azulejos? Czy z wykształcenia jesteście związane z tą branżą? Zaczęłyście w niej działać, bo sprawiało Wam to przyjemność lub się tym interesowałyście?
Alba Plaza: Początkowo nie miałyśmy żadnego wykształcenia w tym kierunku. Marisa skończyła malarstwo dekoracyjne, a ja projektowanie graficzne. Ale zaczęłyśmy się interesować kaflami azulejos w mieście. Szczególnie kiedy przeprowadziłam się do Porto, to zaczęłam wypytywać Marisę o płytki azulejos.
W ten sposób postanowiłyśmy stworzyć projekt, jakiego do tej pory jeszcze nie było. Stworzyłyśmy katalog płytek azulejos w mieście. Zaczęłyśmy fotografować wzory kafli w mieście, które umieściłyśmy w katalogu. To był jeden ze sposobów, aby wzory przetrwały. Płytki są usuwane z budynków w czasie ich przebudowy. Stąd dostrzegłyśmy ogromną potrzebę, aby je ocalić. W ten sposób powstał projekt Os azulejos do Porto.
Potem stworzyłyśmy Gazete Azulejos, czyli naszą pracownię. Ten katalog jest projektem non-profit, stąd trzeba było znaleźć sposób na jego samodzielne finansowanie. Tak powstała Gazete Azulejos. Tutaj organizujemy warsztaty, malujemy repliki kafli na elewacje budynków i tworzymy dekoracyjne płytki, którymi można ozdobić swoje domy.
Podpis we wzorze
P: Jak wyglądał proces nauki tworzenia replik płytek azulejos? Było ciężko? Miałyście sporo wyzwań z nim związanych?
Marisa Ferreira: Studiowałam wcześniej malarstwo dekoracyjne, stąd miałam już styczność z malowaniem. Alba także studiowała projektowanie graficzne. Dlatego łatwo nam przyszło rozpocząć naukę w kierunku malowania kafli azulejos. Szukałyśmy dużo informacji na ten temat, odwiedziłyśmy wiele miejsc. Spora część pracy była wykonywana metodą prób i błędów.
Cały proces malowania płytek azulejos przyszedł wraz z opanowaniem tradycyjnych technik ich wykonywania, jakie stosowano dawniej w fabrykach. Z czasem same zaczęłyśmy tworzyć nasze własne sposoby, opierające się oczywiście na tradycyjnych technikach malowania azulejos.
Bardzo interesujące jest to, że każdy wykonuje płytkę w swoim stylu, zostawia na niej swój podpis, tak jak to robiono w przeszłości w fabrykach. Tutaj za mną mamy kilka przykładów kafli azulejos. Różne fabryki wytwarzały te same wzory płytek. Niektóre z nich udało nam się zidentyfikować, głównie dzięki wyglądowi oraz detalom wzoru. Każda fabryka miała swoją formę podpisu we wzorze. To znaczy, wzór był ten sam, ale można było zauważyć małe detale, którymi się różniły. I to samo robimy my w Gazete Azulejos.
Nauka tworzenia replik płytek azulejos
P: W jaki sposób nauczyłyście się sztuki tworzenia replik kafli, które możemy oglądać tutaj w pracowni?
AP: Nauczyłyśmy się tego zupełnie same. Dziś ciężko jest się tego gdzieś nauczyć, chociażby znaleźć szkołę, w której by można uczyć się tworzenia replik. To bardzo skomplikowane. Dlatego dużo szukałyśmy w książkach na temat płytek azulejos. W Internecie jest sporo informacji na ten temat. I przede wszystkim same obserwowałyśmy oryginalne i zabytkowe kafle azulejos. Dzięki temu dowiedziałyśmy się, jak je robiono, jakiej masy czy technik zdobniczych używano. Ale byłyśmy zdecydowanie samoukami. Dzięki naszemu wykształceniu, w przypadku Marisy malarstwu dekoracyjnemu i mojemu projektowaniu graficznemu, wiemy już sporo rzeczy. Na przykład znamy teorię kolorów, a to już dużo nam pomaga.
M: Kiedy uczyłyśmy się tworzyć repliki, musiałyśmy zbadać płytki azulejos: jakiej techniki użyto oraz w jaki sposób ją pomalowano. Farby, których używamy, nie są takie same jak kiedyś. Materiały obecnie nie są takie same jak sto lat temu. Jednak dzięki naszej inwencji twórczej udało nam się wiernie odtworzyć oryginalne płytki azulejos. Ale tak, był to proces samodzielnej nauki. Wiele eksperymentów, metoda prób i błędów oraz także dużo cierpliwości. I udało nam się to. Zrobiłyśmy to.
P: Efekty waszej pracy są naprawdę rewelacyjne. Spodobały mi się przykłady replik, które opublikowałyście w waszych kanałach społecznościowych. Lub choćby tutaj w czasie warsztatów. Brałam udział w waszych warsztatach w listopadzie i były naprawdę świetne. Widać, że jest to praca, którą wykonujecie niemalże do perfekcji.
Rodzaje płytek azulejos na elewacjach w Porto
P: Mogłybyście nam powiedzieć jakie rodzaje płytek azulejos spotykamy na fasadach budynków w Porto?
AP: Spotykamy głównie trzy typy azulejos w Porto. Najbardziej powszechne są płytki gładkie. Ich przykłady możecie zobaczyć tutaj z tyłu. Są także najbardziej zróżnicowane ze wszystkich pod względem wzorów.
Następnie mamy płytki wypukłe (reliefowe), które są trójwymiarowe. Zazwyczaj pomalowane są na jeden, dwa lub maksymalnie trzy kolory.
Mamy także płytki o obrobionych krawędziach (fazowane). W kształcie prostokąta. Są troszkę bardziej współczesne, bo pochodzą z początku dwudziestego wieku.
Zarówno płytki wypukłe, jak i te o obrobionych krawędziach robiono za pomocą formy. Najpierw wykonywano formę z gipsu, następnie odciskano w niej glinę i tak powstawała płytka. Później wystarczyło pomalować ją odpowiednimi pigmentami lub kolorową glazurą. Te rodzaje płytek znajdziemy na fasadach zdobiących budynki w Porto.
P: Jeżeli chodzi o repliki, które wykonujecie. Tworzycie repliki wszystkich trzech typów, czy tylko jeden z trzech rodzajów, które wymieniłyście?
M: Czujemy się na siłach tworzyć repliki tylko tego typu, który mamy tutaj, czyli płytki gładkie. Głównie płytki wzorzyste.
Historia azulejos w Portugalii
P: Mogłybyście opowiedzieć nam trochę o historii płytek w Portugalii? Kiedy mniej więcej zaczęto je wytwarzać na większą skalę?
M: W Portugalii mamy płytki azulejos od piętnastego wieku. Sprowadzono je z Hiszpanii. W połowie dziewiętnastego wieku zaczęto je umieszczać na fasadach budynków. W okresie między piętnastym wiekiem a połową dziewiętnastego wieku płytki azulejos umieszczano we wnętrzu domów, w pałacach. Mamy wiele bardzo ładnych przykładów takich kafli. Dopiero od połowy dziewiętnastego wieku zaczęto umieszczać płytki azulejos na elewacjach budynków. Zaczęto nimi ozdabiać kościoły, prywatne domy.
AP: Zaczęto je produkować na większą skalę, właśnie kiedy pojawiały się na elewacjach i kiedy zapotrzebowanie na nie wzrosło. Dawniej, aż do połowy dziewiętnastego wieku, używano ich we wnętrzach. Istniało zapotrzebowanie na płytki azulejos, ale nie w ogromnych ilościach. Kiedy stały się powszechne na elewacjach, popyt na nie wzrósł kilkakrotnie. Stąd trzeba było je malować szybciej, używać sposobów bardziej ekonomicznych.
M: Nie jest to do końca jasne, do tej pory nie udało nam się znaleźć jednoznacznej informacji na ten temat. Patrząc na daty, wiemy, że to w Portugalii zaczęto umieszczać płytki azulejos na fasadach budynków należących do osób posiadających pieniądze, aby ukazać ich dobrobyt.
Fabryki produkujące kafle azulejos
P: Ile fabryk produkujących płytki azulejos funkcjonowało w okolicach Porto?
AP: Istniało blisko 20 fabryk. Były to głównie fabryki ceramiczne, które także wytwarzały azulejos. Obecnie nie ma ani jednej, wszystkie zniknęły. Ostatnią z nich była Fabryka Devesas (Vila Nova de Gaia), którą zamknięto w latach osiemdziesiątych. Od tamtej pory nie mamy więcej fabryk tutaj.
Te dawne fabryki są całkowicie zapuszczone, popadły w ruinę. Niektóre z nich całkowicie zniknęły. Porto było dawniej bardzo ważnym ośrodkiem produkującym płytki azulejos, właśnie dzięki tym fabrykom.
P: Istnieją jeszcze obecnie fabryki płytek azulejos w Portugalii?
M: Z najstarszych funkcjonują jeszcze Viúva Lamego (Sintra) oraz Sant’Anna (Lizbona), a także Aleluia w Aveiro. Mamy też małe fabryki, które wytwarzają azulejos od północy kraju aż po samo południe.
Od projektu Os Azulejos do Porto do Gazete Azulejos
P: Wasz główny projekt nosi nazwę Os Azulejos do Porto. Możecie nam opowiedzieć coś więcej na jego temat? Jak zaczęła się jego historia oraz jakie plany wiążecie z nim w przyszłości?
AP: Nasz projekt zaczął się, kiedy przyjechałam do Porto. Zaczęłam wtedy zadawać wiele pytań Marisie dotyczących płytek azulejos. Myślałam, że w Porto istnieją muzea im poświęcone. Kiedy zrozumiałyśmy, że brakuje wiele informacji na ten temat, postanowiłyśmy stworzyć katalog płytek azulejos znajdujących się w mieście. Nikt go wcześniej nie stworzył, więc uznałyśmy to za dobry pomysł. Potem zaczęłyśmy fotografować różne wzory, stworzyłyśmy stronę internetową im dedykowaną. Odkąd zaczęłyśmy nasz projekt, który trwa już sześć lat, udało nam się zrobić zdjęcia blisko trzystu różnym wzorom. Ale jest ich znacznie więcej. Szacujemy, że może ich być blisko tysiąca, nawet dwóch. Tylko w Porto.
Jest to projekt non-profit. Kiedy potrzebujemy odnowić stronę internetową lub kupić nowy lepszy obiektyw do aparatu organizujemy kampanię crowdfundingową na naszej stronie. Osoby bardzo się w to angażują, wpłacają datki na projekt. Do tego momentu udało nam się przetrwać w ten sposób.
P: W jaki sposób powstał pomysł stworzenia warsztatów i uczenia malowania płytek azulejos? I oczywiście wszystko dookoła związane z projektem Gazete Azulejos?
M: Stworzyłyśmy warsztaty, aby móc finansować projekt Os azulejos do Porto. Chciałyśmy także uczyć, według sposobu, w jaki malowano dawniej w fabrykach płytki, które znajdują się na elewacjach.
Ważne jest to, aby uczestnicy warsztatów mogli docenić jeszcze bardziej to dziedzictwo, które mamy w Portugalii. Osoby biorące udział w naszych warsztatach mają okazję stworzyć replikę płytek, które zdobią fasady budynków w Porto. W czasie warsztatów robimy wprowadzenie do historii azulejos w Portugalii oraz tradycyjnych technik ich wykonywania. Uczestnicy mogą pomalować replikę płytki azulejo lub stworzyć swój własny wzór. Ważne jest to, aby osoby mogły u nas nauczyć się czegoś więcej o tej sztuce.
Praktyczne informacje dotyczące warsztatów z Gazete Azulejos
P: Co należy zrobić, aby się zapisać na warsztaty? Musimy być uzdolnieni artystycznie czy wręcz przeciwnie, możemy kompletnie się na tym nie znać, a i tak stworzymy nasze własne azulejo?
M: Aby wziąć udział w warsztatach nie trzeba mieć przygotowania artystycznego. Każdy bez względu na doświadczenie artystyczne może pomalować swoje własne azulejo. My wszystko wyjaśniamy. Żeby wziąć udział w warsztatach, wystarczy wejść na naszą stronę internetową gazeteazulejos.com i zapisać się tam.
P: Uczestnicy warsztatów mogą potem zatrzymać pomalowaną płytkę, prawda? Jest ona do odebrania w tym samym dniu?
AP: W czasie warsztatów uczestnicy malują płytki, ale należy je później wypalić w piecu ceramicznym, to bardzo ważne. Nie są gotowe od razu po pomalowaniu, musimy je wypalić. Są do odebrania na następny dzień.
Wypalamy płytki w temperaturze tysiąca stopni, w czasie mniej więcej 24 godzin. Może trochę krócej. Stąd dopiero można je odebrać na następny dzień. Dlatego też polecamy zapisać się na warsztaty w pierwszych dniach pobytu w Porto, aby móc je odebrać potem i zabrać ze sobą bez problemu.
P: Uważam, że to świetna pamiątka z pobytu w Porto, którą uczestnicy mogą zabrać ze sobą z powrotem do swojego kraju. Może to być też świetny pomysł na prezent dla kogoś bliskiego.
Bardzo dziękuję za wywiad, to była dla mnie przyjemność móc poznać lepiej waszą pracę. Mam nadzieję, że więcej osób przyjdzie na wasze warsztaty.
Wywiad dostępny jest także w wersji wideo na moim kanale. Zapraszam serdecznie do oglądania.
Zajrzyj koniecznie do mojego artykułu na temat pracowni Gazete Azulejos.
