Stwórz własny kafel azulejo z Gazete Azulejos w Porto

W listopadzie postanowiłam zrobić coś, na co miałam ochotę od dawna. Marzyło mi się, aby stworzyć swój własny kafel azulejo. Natchnięta lekturą Czułej Przewodniczki, autorstwa Natalii de Barbaro, otworzyłam stronę Gazete Azulejos i zapisałam się na warsztaty z malowania portugalskich płytek azulejo.

Marisa oraz Alba prowadzą warsztaty w Porto w dzielnicy Bonfim i każdy może się na nie zapisać. Postanowiłam, że przybliżę Wam historię oraz działalność obu kobiet, które ratują w Porto portugalskie płytki od zapomnienia.

Krótka historia płytek azulejo w Portugalii
Co to jest azulejo?
Projekt Gazete Azulejos
Płytki, których więcej nie zobaczymy
Stwórz swój własny kafel azulejo
Informacje praktyczne na temat warszatów

Krótka historia płytek azulejo w Portugalii

Każdy, kto chociaż raz odwiedził Portugalię, ze swojego pobytu w tym kraju na samym końcu Europy, zapamięta azulejos. Azulejos, czyli portugalskie kafle, które zdobią ściany domów na terenie całej Portugalii. Płytki znajdują się zarówno na ich fasadach, jak i wyściełają klatki schodowe czy korytarze portugalskich budynków. Jednak mylnie można sądzić, iż to Portugalczycy są ich wynalazcami.

Pierwsze płytki zaczęto wytwarzać w Portugalii pod koniec XV wieku. Jednak za ich kolebkę uznaje się kraje Bliskiego Wschodu. Już w starożytnym Egipcie oraz Mezopotamii praktykowano sztukę wytwarzania azulejos.

Wraz z ekspansją muzułmanów na Półwysep Iberyjski w VIII wieku wprowadzili oni na zawsze do kultury ten sposób zdobienia domostw. Wielu rzemieślników arabskiego pochodzenia osiedliło się w różnych miejscach na półwyspie. Za ich sprawą w Hiszpani rozwinął się między innymi styl architektoniczny mudéjar. W Portugalii natomiast w XV wieku zaprzestano importować płytki z sąsiedniego kraju i rozpoczęto własną produkcję azulejos. Sztukę ich wytwarzania z czasem przekazano także rzemieślnikom w portugalskich koloniach.

Charakterystyczne biało niebieskie płytki azulejos zaczęto produkować w XVII wieku. Wtedy to z Chin do Europy przybył kobaltowy barwnik używany przede wszystkim w produkcji porcelany w stylu Qinghua.

Co to jest azulejo?

Słówko azulejo pochodzi od arabskiego słowa azzellj i oznacza „wypolerowany mały kamień”. Takich kamieni używano szczególnie w tworzeniu mozaiek, charakterystycznych dla sztuki bizantyjskiej.

Płytki azulejos, które kojarzymy obecnie ze znaczeniem tego słowa, charakteryzują się tym, iż są kwadratami o wymiarach 15cmx15cm. Jest to wyrób ceramiczny, którego jedną ze stron pokrywa się specjalną warstwą emalii. Po obróbce termicznej w wysokiej temperaturze (około 1200 stopni Celsjusza) staje się ona szkląca. Co za tym idzie, nieprzemakalna i odporna na wilgoć. Z tego powodu stała się bardzo powszechna w Portugalii.

Kiedy płytki azulejos zaczęto produkować w fabrykach na masową skalę, rozpowszechniło się ich użycie do dekoracji budynków. Tym samym ściany zyskały lepszą ochronę przed wilgotnością. A ta, w kraju nad Oceanem Atlantyckim, daje się we znaki wielu mieszkańcom nawet obecnie.

Bardzo często portugalscy rzemieślnicy powielali motywy tworzone w innych krajach, jak Holandia, Hiszpania czy Wielka Brytania. W zależności od epoki kafle przedstawiać mogły motywy roślinne, mitologiczne, religijne lub sceny rodzajowe. Czasem nawet artyści malujący azulejos uciekali się do tematów satyrycznych. Jednym z najpiękniejszych przykładów azulejos w Porto są te zdobiące atrium dworca kolejowego São Bento. Poświęciłam im nawet osobny artykuł, więc jeśli jesteście ciekawi to zapraszam serdecznie do jego lektury.

Projekt Gazete Azulejos

Gazete Azulejos to projekt, który powstał w 2018 roku. Jego autorkami są Alba Plaza i Marisa Ferreira, które otworzyły atelier w dzielnicy Bonfim. W pracowni tworzą repliki płytek azulejos, którymi wypełniają przestrzenie brakujących kafli na fasadach budynków w Porto. Niestety wiele płytek azulejos w Porto pada przedmiotem kradzieży. Płytki zrywane są z budynków, a następnie sprzedawane turystom na kiermaszach rękodzieła wśród nieuczciwych sprzedawców. W atelier Gazete Azulejos można kupić piękne płytki dostępne w regularnej sprzedaży. Marisa i Alba przyjmują także zlecenia na wykonanie kafli dla osób prywatnych czy firm.

W swojej pracowni kobiety prowadzą również warsztaty z malowania płytek azulejos. Każdy z nas może stworzyć własny kafel azulejo. Fundusze zebrane w ten sposób przeznaczają na finansowanie swojego głównego projektu Os azulejos do Porto (Azulejos z Porto). Projekt zakłada fotografowanie i katalogowanie wzorów płytek, które pokrywają fasady budynków na terenie miasta. Kobiety zaczęły pracę na tym polu w 2016 roku. Utworzyły katalog online, w którym publikują zdjęcia płytek wraz z adresem miejsca, z którego pochodzi dany wzór.

Os azulejos do Porto to projekt non-profit stanowiący nie tylko katalog wzorów, ale także badania obejmujące same kafle azulejos. Dzięki analizie płytek możemy dowiedzieć się więcej o fabrykach, w których je produkowano czy technikach, którymi je wykonywano. Polecam bardzo serdecznie bloga Alby i Marisy, gdyż dzielą się na nim wynikami swoich badań w tym zakresie.

Płytki, których więcej nie zobaczymy

Od 2017 roku płytki azulejos oficjalnie objęto ochroną w Portugalii. Niestety wraz z dynamicznym rozwojem miasta oraz odnową budynków, na starówce Porto większość z nich znika. Oryginalne, zabytkowe kafle zostają potrzaskane oraz wyrzucone do śmieci. Odpowiedzialni za ten proceder nie ponoszą żadnych konsekwencji, w rezultacie czego proces ten cały czas trwa.

Marisa i Alba starają się dokumentować i katalogować wzory zabytkowych, blisko stuletnich kafli, znikających bezpowrotnie z ulic miasta. Autorki projektu często wychodzą na ulice Porto i starają się zwrócić uwagę na ten problem. Na ich blogu można poczytać o przykładach budynków, których płytki azulejos bezpowrotnie zniszczono. W tym przypadku albo zostały zastąpione przez nowsze wzory, albo usunięto je całkowicie. Zdarza się także, że zabytkowe budynki są zrównywanie z ziemią, aby ustąpić miejsca nowoczesnemu budownictwu. Miało to miejsce w przypadku budynku w stylu secesyjnym z 1914 roku przy ulicy Rua Pinto Bessa 498 w Porto. Niestety zburzono go, aby wybudować nowy blok z apartamentami.

Do projektu Os azulejos do Porto każdy z nas może dołożyć swoją cegiełkę. Wystarczy sfotografować wzór kafli, który nie widnieje w katalogu oraz wysłać zdjęcie kobietom wraz z adresem budynku. Jeśli natomiast dysponujemy środkami finansowymi możemy wesprzeć działalność Marisy i Alby ofiarując im darowiznę dowolnej wysokości.

Stwórz swój własny kafel azulejo

Każdej osobie, która odwiedza Porto oraz uwielbia portugalskie azulejos, polecam wybrać się na warsztaty organizowane przez Marisę i Albę. Kobiety mają swoją pracownię w dzielnicy Bonfim w Porto. Aby móc wziąć udział w warsztatach należy uprzednio się na nie zapisać. Można to zrobić poprzez formularz kontaktowy na stronie Gazete Azulejos. Wystarczy kliknąć tutaj.

Koszt podstawowych warsztatów za osobę wynosi 30 euro. W cenę wliczone są materiały, których używamy do stworzenia azulejos (płytki, pędzle oraz farby). Warsztaty zaczynają się od wprowadzenia związanego z historią płytek w Portugalii. Marisa oraz Alba wyjaśniają również sposób, w jaki powinniśmy malować nasze kafle. Od nas zależeć będzie jakie kolory wybierzemy dla azulejos, które powstaną w pracowni.

Alba Plaza maluje kafel azulejo

Każdy uczestnik otrzymuje dwie płytki do pomalowania. Możemy wybrać jeden z dostępnych szablonów, aby odwzorować kafle zdobiące fasady domów w Porto. Marisa oraz Alba w swoim katalogu zebrały zdjęcia motywów płytek, które możemy zobaczyć na ulicach miasta. Na ich podstawie przygotowały szablony, które wystarczy tylko odpowiednio pomalować. Przy każdym z motywów znajduje się informacja z adresem, z którego pochodzą. Dzięki temu możemy potem udać się we wskazane miejsce i wykonać zdjęcie z naszą własną płytką azulejo.

Tak też było w moim przypadku. Jedną z moich płytek pomalowałam według szablonu. Drugą natomiast zdecydowałam się zaprojektować sama. Dostałam ołówek, aby najpierw wykonać szkic na mojej płytce, a następnie cieńszymi pędzelkami zaczęłam ją malować. Zeszło mi na tym zdecydowanie więcej czasu, ale mam przynajmniej ogromną satysfakcję z mojego własnego projektu. Gdybyście chcieli, istnieje możliwość dodania kolejnej płytki do malowania w cenie 5 euro.

Ver esta publicação no Instagram

Uma publicação partilhada por Ania Santos (@portogalense_blog)

Informacje praktyczne na temat warszatów

Po skończonym malowaniu płytki azulejos umieszczane są w specjalnym piecu. Zostają poddane obróbce termicznej w temperaturze około 1200 stopni Celsjusza, która trwa kilka godzin. Z tego powodu będą dostępne do odbioru w kolejnym dniu roboczym w pracowni. Jeśli zdarzy się, że nie możecie ich odebrać osobiście, istnieje możliwość wysyłki pocztą do waszego miejsca zamieszkania.

Uważam, że to jedna ze wspaniałych pamiątek, jakie możecie przywieźć z wycieczki do Porto. Własny kafel azulejo będzie wspaniałym pomysłem na prezent, dla kogoś z naszych bliskich.

Informacje o godzinach i dniach warsztatów podane są na stronie internetowej Gazete Azulejos. Na ten moment możemy zapisać się na warsztaty w następujących dniach i godzinach:

Poniedziałek: 15:00h

Piątek: 11:00h i 15:00h

Sobota: 11:00h i 15:00h

Niedziela: 11:00h

Gotowe płytki odbierzemy zaś w następujących godzinach:

Poniedziałek: 15:00h – 17:00h

Wtorek: 12:00h – 13:00h i 15:00h – 17:00h

Piątek: 12:00h – 13:00h i 15:00h – 17:00h

Sobota: 12:00h – 13:00h i 15:00h – 17:00h

Niedziela: 12:00h – 13:00h

Gazete Azulejos

Adres: R. do Duque de Palmela 230, Porto

E-mail: gazeteazulejos@gmail.com

Tel.: +351 912 891 581

W najbliższym czasie na moim kanale na YouTube ukaże się wywiad z Marisą i Albą. Miałam okazję spotkać się z nimi w styczniu w ich pracowni i podpytać o ich pracę.