Historia Inês de Castro i króla Pedro I

Z okazji święta zakochanych postanowiłam przybliżyć dziś jedną z najważniejszych portugalskich historii miłosnych. Mowa o burzliwej historii miłosnej, która rozegrała się pomiędzy królem D. Pedro, a Inês de Castro, dwórką jego żony Constanzy. Motyw ich miłości zapisał się w kulturze nie tylko Portugalii, ale całej Europy. Mimo że postać Inês związana jest z miastami jak Coimbra czy Alcobaça, to także północ kraju była świadkami ich miłości.

Kim była Inês de Castro?
Romans Inês z księciem Pedro
Wygnanie Inês de Castro z kraju
Potajemny ślub i wspólne życie
Zabójstwo Inês de Castro
Krwawa zemsta Pedro I
Pośmiertna koronacja królowej Inês
Motyw miłości Inês i Pedro w kulturze

Kim była Inês de Castro?

Historia Inês de Castro zaczyna się w okolicach 1320 lub 1325 roku. Przychodzi na świat w Monteforte, w hiszpańskiej prowincji Vigo. Była nieślubną córką D. Pedro Fernandez de Castro, wnuka kastylijskiego króla D. Sancho IV oraz portugalskiej szlachcianki Aldonçy Lourenço de Valadares. Ojciec Inês pełnił na dworze kastylijskiego króla Alfonso XI wysokie stanowisko administracyjne określane mordomo-mor. Stąd ród Castro należał do jednych z najbardziej poważanych w całej Galicji oraz Kastylii.

Małą Inês oddano na wychowanie w ręce szlachcianki D. Teresy de Albuquerque, która mieszkała w okolicach Badajoz. Szlachcianka była małżonką D. Afonso Sanchesa, przyrodniego brata portugalskiego króla D. Afonso IV. Jednak relacje między dwoma braćmi nie były zbyt dobre. Po śmierci ojca, D. Dinisa, obaj stanęli do walki o koronę. W jej wyniku D. Afonso Sanches oraz pozostali bracia przyrodni musieli udać się na wygnanie do Kastylii. Ojciec Inês, Pedro Fernandes de Castro, udzielił swojego poparcia D. Afonso Sanchesowi. Byli spokrewnieni, więc po przegranej walce o tron, także sam musiał udać się na wygnanie do Kastylii.

Podobizna Inês de Castro, która znajduje się w Quinta da Regaleira w Sintrze. Zdjęcie pochodzi z Wikipedii.

Inês spędziła więc lata swojej młodości w Estremadurze. Przypuszcza się, że jako szlachcianka otrzymała podstawowe wykształcenie, które miało ją przygotować do dalszego życia jako mężatki. Najprawdopodobniej nauczyła się pisać, czytać, a także zarządzać służbą. Biorąc pod uwagę jej pochodzenie, była dobrą partią na żonę. Z tego względu trafiła do orszaku dwórek przyszłej żony portugalskiego księcia D. Pedro Constanzy Manuel. Kiedy przybyła do Portugalii miała najprawdopodobniej piętnaście lat (lub dwadzieścia). Był to odpowiedni wiek do wyjścia za mąż, jak sądzono w średniowieczu.

Romans Inês z księciem Pedro

Jak powszechnie wiadomo małżeństwa wśród rodzin królewskich oraz szlachty były od wielu wieków aranżowane. W ten sposób dbano o odpowiednie sojusze, niejednokrotnie zapewniające bezpieczeństwo danego kraju. Portugalia nie była więc w tym odosobniona. Król Afonso IV wybrał więc na małżonkę następcy tronu księcia Pedro Constanzę Manuel, córkę Don Juana Manuela, księcia Villeny i diuka Peñafiel. Zawarte w ten sposób przymierze pomiędzy dwoma szlachetnymi rodami miało uchronić portugalskich następców tronu od najazdu Kastylijczyków na kraj.

Constanza oraz książę Pedro zawarli małżeństwo w 1338 roku przez pełnomocników. Zobaczyli się na żywo dopiero po dwóch latach, kiedy Constanza przybyła wraz ze swoją świtą do Portugalii. Jednak to nie żona skradła całą uwagę księcia Pedra, tylko młoda i piękna galicyjska szlachcianka Inês de Castro.

Constanza Manuel od pierwszej chwili zauważyła zainteresowanie męża swoją dwórką. Kiedy na świat przyszło pierwsze dziecko pary książęcej, książę Luís, poprosiła Inês, aby została matką chrzestną syna. W ten sposób chciała zapobiec wywiązaniu się romansu między zakochanymi. Jako matka chrzestna Inês traktowana była jak bliska rodzina, prawie jak siostra Constanzy. Stąd jakakolwiek relacja między Pedrem a Inês traktowana by była jak kazirodztwo.

Niestety pierworodny syn pary książęcej zmarł kilka dni po porodzie. Król D. Afonso IV postanowił wziąć sprawy w swoje ręce i zapobiec wywiązaniu się oficjalnego romansu.

Widok na zamek w Bragança i tyły koscioła św. Wincentego.

Wygnanie Inês de Castro z kraju

Z rozkazu króla D. Afonso IV Inês de Castro została wygnana z dworu. Trafiła z powrotem pod opiekę ciotki, Dony Teresy, która ją wychowywała w Albuquerque. W przekonaniu króla Inês, nawet jako kochanka syna, stanowiła zagrożenie dla interesów państwa. Obawiano się, że ród Castro zyska zbyt duże wpływy w Portugalii oraz że Inês jako kochanka będzie manipulować decyzjami przyszłego monarchy. Taka sytuacja nie podobała się szczególnie wpływowej portugalskiej rodzinie Pacheco, która w rodzie Castro widziała potencjalnego wroga. Aby zapobiec niepotrzebnym nieporozumieniom, król postanowił wbrew woli syna oddalić z dworu młodą szlachciankę.

Romans między Inês i Pedro wcale przez to nie osłabł. Co więcej, stał się jeszcze bardziej intensywny. Pedro regularnie potajemnie wysyłał wiadomości ukochanej. Ich relacja trwała na odległość.

Dona Constanza, świadoma niewierności męża, trwała w obowiązkach małżeńskich. Wydała na świat następcę tronu, księcia Fernando w 1345 roku. Niestety w trakcie połogu kobieta zmarła. W teorii nic nie stało już na przeszkodzie, aby młodzi mogli oficjalnie upublicznić swój związek.

Potajemny ślub i wspólne życie

Inês oraz Pedro byli kuzynami trzeciego stopnia. Aby móc oficjalnie wstąpić w związek małżeński potrzebowali bulli od papieża. Wiadomo, iż książę Pedro wystosował prośbę o wydanie pozwolenia na ślub do papieża Innocentego VI. Czy ją faktycznie otrzymał? Co do tego historycy nie do końca są zgodni.

Według niektórych z nich D. Pedro oraz Inês de Castro pobrali się potajemnie w kościele pod wezwaniem św. Wincentego (Igreja de Sao Vicente) w miejscowości Bragança. Mogło to mieć miejsce w okolicach 1353 roku. Według kronikarza Fernão Lopes w 1360 roku D. Pedro w miejscowości Cantanhede oficjalnie ogłosił, że w 1353 roku zawarł związek małżeński z Inês w Bragança. Wybrali więc północną Portugalię na miejsce celebracji tak ważnego dla nich momentu. W 2013 roku na jednej ze ścian kościoła umieszczono panel płytek azulejos autorstwa Pedro Nuno. Ukazuje on księcia Pedro i Inês de Castro.

Wiadomo jednak, że po śmierci pierwszej żony, Dony Constanzy, książę Pedro sprowadził Inês de Castro do Portugalii. Zakochani pomieszkiwali ze sobą w różnych miasteczkach na terenie kraju. Jednym z nich jest wioska Moledo, niedaleko miasteczka Lourinhã, tuż u podnóża pasma górskiego Serra d’el Rei w środkowej Portugalii. Przypuszcza się, że właśnie tam, na świat przyszła trójka synów Pedro i Inês: Afonso, João oraz Dinis.

Wierzy się także, iż para spędzała czas w posiadłości ziemskiej Quinta do Paço w Canidelo niedaleko Porto. Obecnie Canidelo jest uznawane za jedną z gmin należących do Vila Nova de Gaia. Posiadłość należała do D. João Coelho, przyjaciela księcia Pedro, który 10 czerwca 1352 roku podarował ją przyszłemu następcy tronu. Ten z kolei ofiarował ją praktycznie od razu swojej ukochanej. Przypuszcza się, że właśnie w Canidelo na świat przyszła jedyna córka pary, Dona Beatriz. Zabudowania, które możemy podziwiać obecnie na terenie tej posiadłości, wzniesiono później, gdyż dopiero w XVIII wieku.

Zabójstwo Inês de Castro

Książę Pedro oraz Inês de Castro pomieszkiwali także w posiadłości Paço do Mosteiro de Santa Clara w Coimbrze. Należała ona do babki D. Pedro, królowej Isabel okrzykniętej świętą. Ich oficjalny związek zdecydowanie nie podobał się ani królowi, ani innym możnym portugalskim rodzinom szlacheckim. W ich przekonaniu D. Pedro zaczął skupiać zbyt dużo władzy w rękach braci swojej ukochanej. Ich pozycja miała zaś zagrażać bezpośrednio pozycji portugalskiej szlachty oraz bezpieczeństwu kraju. Obawiano się także konfliktu portugalsko-kastylijskiego, wywołanego przez poparcie braci Castro.

historia Inês de Castro — Coimbra, prawy brzeg rzeki Mondego. Na tych terenach zamordowano Inês.

Z tego powodu król D. Afonso IV wraz z trójką reprezentantów możnych podjął decyzję o zamordowaniu swojej synowej. Wyrok na Inês wydano w czasie narady w miejscowości Montemor-o-Velho. Wykorzystując krótką nieobecność księcia Pedro król Afonso IV wraz z Diogo López Pacheco, Álvaro Gonçalvez oraz Pero Coelho udali się do posiadłości w Coimbrze.

7 stycznia 1355 roku Inês de Castro zostaje zamordowana w Paço de Santa Clara. Zdając sobie sprawę z wyroku, jaki na nią wydano, zabiera przed oblicze króla Afonso IV trójkę swoich dzieci. Wnuki proszą króla o miłosierdzie i darowanie życia ich matce. Niestety zarówno król, jak i możni pozostają niewzruszeni. Diogo Pacheco, Pero Coelho e Álvaro Gonçalvez dokonują egzekucji na Inês w obliczu jej dzieci. Jej ciało zostaje złożone w kościele obok posiadłości. Mordercy za radą króla uciekają do Kastylii.

Kiedy D. Pedro dowiaduje się o śmierci ukochanej, wpada w szał. Wypowiada wojnę swojemu ojcu. Dochodzi do konfliktu, który zostaje załagodzony przez interwencję królowej D. Beatriz, matki księcia. Na swoją zemstę Pedro będzie czekał kilka lat.

Krwawa zemsta Pedro I

27 maja 1357 roku umiera król D. Afonso IV. Tron obejmuje D. Pedro I, który przejdzie do historii jako Sprawiedliwy (Justiceiro) lub Okrutny (Cruel). W 1360 roku rozpoczął negocjacje z królem kastylijskim o ekstradycję morderców Inês. W zamian oferował oddanie 4 osób, które ukrywały się na terenie Portugalii. Niestety jeden z morderców Inês, Diogo Pacheco, zbiegł do Francji, zanim został pojmany z rozkazu króla kastylijskiego. To uratowało mu życie przed gniewem króla Pedro.

Z rozkazu króla D. Pedro I zostaje zorganizowany specjalny bankiet. W trakcie uczty na salę wprowadzeni zostają Pero Coelho e Álvaro Gonçalvez. Tym razem król ma co świętować, gdyż wreszcie może pomścić śmierć swojej ukochanej Inês. Z jego rozkazu i w obecności zaproszonych gości odbywa się krwawa uczta jak z horroru. Mordercom zostają wyrwane serca, gdyż tylko osoby bez serca były w stanie zabić niewinną Inês! W przypadku Pero Coelho rytuał dokonuje się przez klatkę piersiową, natomiast z ciała Álvaro Gonçalveza serce zostaje wyszarpane przez plecy. Ciała obu możnych mają następnie zostać spalone.

Obraz Pierre-Charles Comte, Koronacja Inês de Castro w 1361 (Le Couronnement d’Inès de Castro en 1361), obraz pochodzi ze strony Wikipedia

Pośmiertna koronacja królowej Inês

Po wyznaniu króla D. Pedro o poślubieniu Inês i złożeniu przysięgi na Biblię 12 czerwca 1360 roku w Cantanhede, rozpoczęto starania o oficjalne zalegalizowanie małżeństwa. D. Pedro wystosował także specjalny list do papieża Innocentego VI z prośbą o uznanie go za ważne. Dzięki temu trójka żyjących dzieci pary mogła zostać uznana za oficjalnych kandydatów do objęcia korony tuż po księciu Fernando, synu Constanzy.

Niestety papież odmówił uznania Inês za królową. W konsekwencji król Pedro nakazał wybudowanie dwóch kamiennych sarkofagów w klasztorze w Alcobaça. Jeden przedstawiał wizerunek Inês de Castro w koronie na głowie, znajdującej się w otoczeniu aniołów. Drugi sarkofag przedstawiał postać samego króla Pedro. Do dziś w klasztorze w Alcobaça możemy podziwiać oba sarkofagi. Na ich cokole znajdują się rzeźbienia ukazujące sceny z życia obu kochanków oraz motywy przedstawiające sąd ostateczny.

Najprawdopodobniej w 1361 roku odbył się oficjalny pogrzeb Inês de Castro. Jej ciało przeniesiono z Coimbry do klasztoru w Alcobaça. W ceremonii pogrzebowej uczestniczył cały dwór, każdy z żałobników trzymał w dłoniach zapalone świece. Drugiej tak uroczystej i pięknej ceremonii w całej historii Portugalii nie było.

W związku z tą historią miłosną do popularnej tradycji przeszła legenda o pośmiertnej koronacji Inês. Brakuje jednak pisemnych dokumentów potwierdzających takie wydarzenie. Zanim ciało Inês złożono w klasztorze w Alcobaça, D. Pedro umieścił je na tronie obok siebie, ubrane w piękne królewskie szaty. Następnie nałożył jej na głowę koronę i przedstawił zgromadzonym jako królową Portugalii. Po koronacji zmusił każdą z klas społecznych (szlachtę, kler oraz pospólstwo) do uznania jej za swoją zmarłą monarchinię. W konsekwencji należało złożyć pocałunek na rozkładającej się dłoni Inês.

Po śmierci D. Pedro I w 1367 roku jego ciało umieszczono w sarkofagu z jego podobizną w klasztorze w Alcobaça. Znajduje się on tuż obok sarkofagu z ciałem Inês de Castro, tuż przed głównym ołtarzem.

Motyw miłości Inês i Pedro w kulturze

Historia miłosna D. Pedro i Inês de Castro na zawsze zapisała się w literaturze oraz kulturze. Nie tylko portugalskiej, ale też europejskiej. W jednym z najsłynniejszych dzieł literatury portugalskiej, eposie narodowym Os Lusíadas (Luzjady lub Luzytanie) Luís Vaz de Camões wspomina o tragicznej historii. W trzeciej pieśni znajdziemy kilka strof poświęconych Inês de Castro (118-135).

Oprócz tego motyw Pedra i Inês znajdziemy w utworze Trovas à Morte de Inês de Castro opublikowanym w tomiku poezji Cancioneiro Geral. Jego autorem jest XVI-wieczny pisarz Garcia de Resende.

Historia posłużyła także do stworzenia pierwszego klasycznego portugalskiego dramatu A Castro. Można znaleźć ją także pod tytułem Tragédia muy sentida e Elegante de Dona Inês de Castro. Dramat opublikowano w 1587 roku, a napisał go poeta i dramaturg epoki klasycyzmu António Ferreira.

We współczesnej literaturze także znajdziemy pozycje odnoszące się do miłości Inês de Castro i księcia Pedro. W 1986 roku Agustína Bessa-Luís wydała książkę Adivinhas de Pedro e Inês. W 2009 roku poeta João Rasteiro napisał tomik Pedro e Inês ou As Madrugadas Esculpidas. To tylko kilka z pozycji, które na przestrzeni wieków poruszały tę tragiczną historię miłosną.

W malarstwie ważnym obrazem nawiązującym do ikonicznej sceny morderstwa Inês jest Súplica de Inês de Castro. Dzieło francuskiego malarza Eugénie Servières można podziwiać w Pałacu w Wersalu.

W 2018 roku do kin wszedł portugalski film Pedro e Inês w reżyserii António Ferreira. Jest on adaptacją książki A Trança de Inês autorstwa Rosa Lobato de Faria. W rolę Pedro wcielił się Diogo Amaral, a w postać Inês Joana de Verona. Zwiastun filmu możecie zobaczyć poniżej.