Zwyczaje świąteczne w Portugalii nie różnią się aż tak drastycznie od tych do których przywykliśmy w Polsce. Oba kraje mają wciąż dość silnie zakorzenioną tradycję chrześcijańską. Mieszkańcy północnej Portugalii pielęgnują wiele interesujących obrzędów, które niekoniecznie spotkamy w innych regionach kraju.
Postanowiłam przybliżyć pięć świątecznych zwyczajów związanych z północną oraz środkową częścią Portugalii. Podzieliłam artykuł na dwie części, gdyż tekstu na ten temat wyszło sporo. W poprzednim artykule mogliście przeczytać o Madeiro, Kapłonie oraz Bananeiro. W części drugiej przeczytacie o Festas Nicolinas w Guimarães oraz Festa dos Rapazes w dystrykcie Bragança.
4. Festas Nicolinas w Guimarães
W Portugalii nie ma tradycji obchodów Mikołajek jaka obowiązuje w Polsce. Jednak w Guimarães świętuje się dość hucznie wspomnienie Św. Mikołaja z Miry. Jest on tutaj czczony jako patron studentów. Obchody w Guimarães traktowane były w przeszłości jako święto studentów.
Świętowanie dnia Św. Mikołaja trwa 8 dni i zaczynają się już 29 listopada. W mieście z pieniędzy zebranych przez studentów w 1663 roku wzniesiono kaplicę ku czci Mikołaja z Miry. Kaplica, która zachowała się do naszych czasów została odnowiona w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.
Na tradycyjne Festas Nicolinas w Guimarães składa się dziewięć elementów. Oto czego nie może zabraknąć.
Novenas
8 grudnia w kościele katolickim przypada uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Przez dziewięć dni poprzedzających ten dzień wolny od pracy w Portugalii, o 6 rano studenci gromadzili się na mszy. W jej czasie śpiewano uroczyste pieśni ku czci Matki Bożej.
Obecnie celebruje się uroczystą mszę tylko jednego dnia pomiędzy 29 listopada a 7 grudnia. Ma ona miejsce w kapliczce Capelinha de Nossa Senhora da Conceição (de Azurém). Ulicami miasta o poranku przechodzą studenci grający na bębnach i werblach. Nawołują mieszkańców do wspólnego świętowania.
Zdjęcie Luis Efigénio pochodzi ze strony Público.
Pinheiro
To jeden z najważniejszych momentów obchodów Festas Nicolinas. Na ulicach miasta gromadzi się wiele osób, aby obserwować przywiezienie choinki. Obecnie przywiezienie drzewka rozpoczyna obchody świąt ku czci św. Mikołaja w Guimarães.
W uroczystym pochodzie uczestniczy wiele osób, które grają na bębnach oraz werblach. Choinkę przewozi się na wozach ciągniętych przez woły. Kiedyś w uroczystym pochodzie uczestniczyło nawet 40 wozów! W pochodzie pojawia się także figura Minerwy, czyli rzymskiej bogini mądrości. Studenci prosili ją o pomoc w łatwiejszym przyswajaniu wiedzy. Drzewko ustawia się przy Campo da Feira.
As Ceias Nicolinas
Zwyczaj wspólnego biesiadowania przy stole narodził się najprawdopodobniej wśród członków Bractwa Św. Mikołaja (Irmandade de São Nicolau). Przy stole podczas wspólnej wieczerzy debatowano na temat przyszłych wydarzeń, w których mieli brać udział członkowie wspólnoty. Obecnie przed pochodem z choinką organizuje się kolację dla uczestników przemarszu.
W wielu restauracjach w mieście w noc uroczystego pochodu serwowane są tradycyjne dania związane z wieczerzą bractwa. Na stołach nie może zabraknąć typowych dań z regionu Minho: caldo verde, papas de sarrabulho, rojões de porco, tripas com grelos, bolinhos de bacalhau czy sardinhas assadas. Nie może także zabraknąć czerwonego vinho verde oraz bagaço, a także prażonych kasztanów.
Obchody Festas Nicolinas w Guimarães
Posses i Magusto
Ulicami miasta odbywa się kolejny pochód, w którym uczestniczą obecni oraz dawni studenci. Określa się ich mianem nicolinos oraz velhos nicolinos. Celem jest zebranie od mieszkańców miasta produktów spożywczych, które zostaną skonsumowane w czasie wspólnego prażenia kasztanów. Wśród datków od mieszkańców miasta nie może zabraknąć presunto, chouriço, kawałków kurczaka, czekoladek, biszkoptów, wina czy aguardente.
Następnie pochód ruszał na plac, gdzie znajdowała się Choinka. Nieopodal rozpalano ognisko i prażono w nim kasztany. Dziś Magusto (zwyczaj prażenia kasztanów) organizuje się na placu Praça de Santiago. Studenci dzielą się z mieszkańcami miasta ofertami, którymi ich obdarowano w czasie przemarszu.
Roubalheiras
To chyba jeden z najciekawszych zwyczajów, jaki panuje w czasie Festas Nicolinas. Otóż studenci wyruszają na ulice miasta, aby… psocić i kraść. Oczywiście nie w dosłownym tego słowa znaczeniu.
Z ulic oraz domów w mieście znikają różne przedmioty, które studenci zostawiają pod Choinką. Często także odwraca się znaki drogowe, przewiesza się tabliczki z nazwami ulic czy też sklepów. O poranku poszkodowani mogli udać się na plac, gdzie stoi drzewko i bez problemu odzyskają swoją utraconą własność.
Zwyczaj ten nie ma konkretnej daty w kalendarzu Festas Nicolinas. Mieszkańcy nie wiedzą, w którą noc zostaną okradzeni. Ma to zapobiec ewentualnym kradzieżom popełnionym przez nieuczciwe osoby niezwiązane ze wspólnotą akademicką.
O poranku po nocy Roubalheiras można znaleźć skradzione rzeczy w samym centrum miasta. Czasem, są to również zwierzęta, jak krowa na zdjęciu. Zdjęcie José Marinho pochodzi ze strony Jornal de Notícias.
Pregão
Zazwyczaj w czasie obchodów Festas Nicolinas ma miejsce specjalne przemówienie o charakterze satyryczno-retorycznym. Tekst jest napisany wierszem i dotyczy bieżących spraw dziejących się w mieście lub na terenie całego kraju. Może również poruszać temat stereotypów, obyczajów, historii czy krytyki społecznej.
Wygłaszane jest w kilku punktach miastach, którymi przechodził przemarsz z choinką w pierwszym dniu obchodów.
Maçãzinhas
6 grudnia, czyli w dzień św. Mikołaja z Miry, w Guimarães ma miejsce kolejny kolorowy przemarsz studentów ulicami miasta. Tym razem nicolinos wręczają jabłka damom obserwującym pochód z balkonów.
Małe i czerwone jabłka nabite są na koniec obwiązanej wstążkami włóczni. Obdarowane kobiety zazwyczaj odwzajemniają się studentom małym upominkiem. Zwyczaj ten narodził się najprawdopodobniej w XVIII wieku. Nawiązuje do kultury rycerskiej.
Wręczenie jabłek. Zjęcie Ivo Borges, pochodzi ze strony O Minho.
Danças Nicolinas
Kiedyś tuż po korowodzie i obdarowaniu dam jabłkami nicolinos rozpoczynali małe przedstawienia na ulicach miasta. Można je było porównać do dzisiejszych skeczy o charakterze ludycznym. Poruszały one często krytykę zwyczajów panujących w społeczeństwie czy też osób publicznych.
Obecnie zwyczaj ten przeniósł się na deski teatru.
Baile nicolino
Na zakończenie obchodów 7 grudnia organizowany jest bal. Zrzesza on zarówno obecnych studentów, jak i osoby, które uczestniczyły w Festas Nicolinas w poprzednich latach. Jest to zwyczaj utworzony stosunkowo niedawno, ale przyjęto go z entuzjazmem.
5. Festa dos Rapazes
Kolejną tradycją obchodzoną w Trás-os-Montes jest Festa dos Rapazes. Ma ona miejsce między 24 grudnia a 6 stycznia, choć jej kulminacyjny moment w zależności od miejsca może przypaść na dzień św. Szczepana, czyli 26 grudnia. Festa dos Rapazes (w dosłownym tłumaczeniu Święto Chłopców), celebruje się szczególnie w dystrykcie Bragança, w powiatach Bragança, Vinhais czy Miranda do Douro.
Obchody Festa dos Rapazes przypadają na czas zimowego przesilenia. W przeszłości miały one wymiar pogański, ale wraz z nadejściem chrześcijaństwa nadano im wymiar bardziej religijny. W zależności od miasteczka lub wsi zabawie mogą towarzyszyć dodatkowe lokalne tradycje. Uczestnikami kolorowych pochodów są młodzieńcy, którzy ukończyli przynajmniej 16 lat oraz single. Ubrani są w specjalne kolorowe stroje z wełny, do których przyczepiono dzwonki, kołatki i grzechotki. Przy każdym wykonywanym ruchu rozbrzmiewa wesoły harmider. Na ich twarzach nie może zabraknąć drewnianych masek.
Caretos w Varge. Zdjęcie pochodzi ze strony Escapada Rural
Festa dos Rapazes w Varge
W wiosce Varge o poranku 25 grudnia tytułowi chłopcy gromadzą się w wyznaczonym miejscu, aby wspólnym przemarszem obudzić mieszkańców. Na czele pochodu idą dudziarze oraz dwaj przywódcy odpowiedzialni za organizację święta w danym roku, noszący tytuł mordomo. W rytm muzyki i przyśpiewek okrążają wioskę dwa razy. Przemarsz kończy się pod kościołem, gdzie wszyscy uczestniczą w uroczystej mszy. Po niej ma miejsce jeden z najważniejszych momentów obchodów, tzw. loas. Na ulicy pojawiają się caretos, czyli mężczyźni ubrani w kolorowe płaszcze z frędzlami z zakrytą twarzą. Odbywa się małe przedstawienie połączone z przemówieniem, w czasie którego wygłaszają krytykę społeczną. Często porusza się w nich wydarzenia, które miały miejsce w społeczności w ciągu roku.
Po tym ważnym dla społeczności momencie korowód na czele z mordomos oraz dudziarzami chodzi od domu do domu. Członkowie pochodu składają wszystkim mieszkańcom życzenia bożonarodzeniowe. 26 grudnia podczas uroczystego obiadu lub kolacji wybiera się dwójkę nowych mordomos. W kolejnym roku to oni będą odpowiedzialni za przeprowadzenie Festa dos Rapazes. Po wyborze zaczynają się tańce, w których wreszcie mogą uczestniczyć kobiety.
Jednym z głównych dań królującym na stole jest cielęcina (vitela). Już kilka tygodni wcześniej wybiera się osobę odpowiedzialną za jej kupno oraz przygotowanie dania. Stąd wyznacza się dom, w którym odbędzie się wielkie gotowanie.
Oto jak się bawią mieszkańcy wioski Varge
W innych wioskach podobne obchody mogą trwać aż do 6 stycznia. Możemy wyróżnić następujące święta: Festa (ou Mesa) de Santo Estevão ou Farandulo w wiosce Constantim, Festa da Mocidade ou das Morcelas w Miranda do Corvo.
Źródła:
Velhos Nicolinos, Festas Nicolinas, https://www.nicolinos.pt/s/76
Rodrigues Freitas N.M. (2013), Cultura e tradição: As Festas Nicolinas, Dissertação de Mestrado, Universidade do Minho, http://repositorium.sdum.uminho.pt/bitstream/1822/28908/1/Nadina%20Manuela%20Rodrigues%20Freitas.pdf
Mulher Portuguesa, A Festa dos Rapazes já é parte dos festejos de Natal, https://www.mulherportuguesa.com/lazer/festas-tradicoes/a-festa-dos-rapazes/
Lendas e Tradições, A Festa dos Rapazes, https://lendasetradicoes.blogs.sapo.pt/2435.html
Museu Ibérico da máscara e do traje, A Festa dos Rapazes de Varge, https://museudamascara.cm-braganca.pt/pages/124
