Águas Radium: historia upadku radioaktywnych term

Z daleka wygląda jak opuszczony pałac. Dekoracyjne kolumny z potężnymi głowicami, półowalne okna wykonane w stylu imitującym manueliński. Im bardziej zbliżam się do ruin tej monumentalnej budowli, tym większe odnoszę wrażenie wyjątkowości tego miejsca. W dzisiejszym artykule zabiorę Was do dystryktu Guarda. Poznajcie historię Hotelu Águas Radium, który w pierwszej połowie dwudziestego wieku cieszył się ogromną sławą w okolicy. Dziś natomiast stanowi jedno z najbardziej okazałych opuszczonych miejsc w Portugalii, jakie miałam okazję zobaczyć.

Odkrycie radu rewolucjonizuje świat
Budowa Hotelu Águas Radium
Skąd radioaktywna woda w okolicach wioski Sortelha?
Upadek Hotelu Águas Radium
Zwiedzając ruiny hotelu
Radioaktywne Spa w Czechach

Odkrycie radu rewolucjonizuje świat

Koniec dziewiętnastego i początek dwudziestego wieku to przełomowy okres w historii nauki. Odkrywane są pierwiastki wchodzące w skład układu okresowego. Swoją część dokłada wybitna Polka Maria Skłodowska-Curie, która wraz z mężem Piotrem Curie w 1898 roku odkrywają rad. Przełomowe odkrycie, którego dokonał ten polsko-francuski duet naukowców, miał bowiem zmienić porządek świata w dwudziestym wieku.

Rad to srebrny metal świecący w ciemności lekko niebieskim światłem. W pierwszych dekadach dwudziestego wieku używano go powszechnie w kosmetologii (np. w paście do zębów) czy przemyśle spożywczym (wchodził w skład czekolady). Znalazł powszechne zastosowanie w zegarnictwie, gdyż malowano nim tarcze zegarków, by podświetlały wskazówki. Pracownice fabryk w Stanach Zjednoczonych okazały się jednymi z pierwszych ofiar szkodliwości tego pierwiastka.

Rad zyskał również powszechne zastosowanie w medycynie. Zaczęto leczyć nim nie tylko guzy, ale również zmiany skórne, schorzenia reumatyczne, układu krwionośnego, nerek, a nawet impotencję seksualną. Woda radioaktywna zaś sprzedawała się jak świeże bułeczki. Dużą popularnością cieszyły się również obiekty termalne, w których śmietanka towarzyska mogła wypocząć. Te, w których do zabiegów używano wody radioaktywnej, zyskały na ogromnej popularności w latach dwudziestych. Portugalski Hotel Águas Radium, znany także pod nazwą Hotel Serra da Pena lub Radium Hotel Caria, stanowi tego świetny przykład.

Budowa Hotelu Águas Radium

Nikt dokładnie nie wie, kiedy wzniesiono monumentalny hotel u podnóża pasma górskiego Serra da Pena. Wiadomo jednak, że działał on prężnie już w latach dwudziestych. Jak głosi legenda pewien hiszpański szlachcic dowiedział się o cudownym działaniu radioaktywnej wody termalnej wypływającej z okolicy wioski Sortelha. Przebywał akurat na polowaniu blisko portugalskiej granicy i lokalni mieszkańcy powiedzieli mu o cudownym źródełku. Ponieważ córka D. Rodrigo cierpiała na jedno ze schorzeń skórnych, postanowił przywieźć ją w okolice Guardy na kurację słynną wodą. Dziewczyna szczęśliwie odzyskała zdrowie, a sam D. Rodrigo postanowił kupić ziemie u podnóża pasma Serra da Pena. Na zakupionym terenie wzniósł okazały Hotel Serra da Pena oraz Termy Águas de Radium.

Kompleks hotelowo-termalny wkrótce zyskał sławę nie tylko w samej Portugalii, ale także za granicami kraju. Obiekt w najlepszym momencie prosperity miał do dyspozycji 90 pokoi, które łącznie mogły pomieścić około 150 gości. Śmietanka towarzyska, którą było stać na pobyt w hotelu termalnym zazwyczaj wykupowała pakiet 8 lub 15 dniowy. Raz w tygodniu do kuracjuszy przyjeżdżał lekarz, aby sprawdzić rezultaty działania cudownej wody. Według jego zaleceń, aby poczuć efekty działania, goście powinni byli pić około litra radioaktywnego płynu dziennie. Do ich dyspozycji były także różne zabiegi w termach z wykorzystaniem wody z radem.

Samą wodę z okolic wioski Sortelha sprzedawano również w litrowych butelkach. Slogan promocyjny głosił “Água Radium zapewni zdrowie, wigor i siłę” (port. Água Radium dá saúde, vigor e força). W 1927 roku podczas kongresu naukowego w Lyonie wodę z term Águas de Radium uznano za jedną z najbardziej radioaktywnych na świecie.

Zdjęcie pochodzi ze strony Restos de Colecção

Skąd radioaktywna woda w okolicach wioski Sortelha?

Rad w przyrodzie występuje naturalnie w rudach uranu. Ten drugi radioaktywny metal zaczęto wydobywać w Portugalii w 1908 roku. Wykorzystuje się go głównie jako paliwo do produkcji energii elektrycznej lub nuklearnej, a także do konstrukcji broni atomowej.

Portugalska Kompania Radu (Companhia Portuguesa de Rádio) zaczęła eksploatować pierwsze rudy uranu właśnie w okolicach wioski Sortelha w dystrykcie Guarda. Co ciekawe, aby otrzymać kilogram uranu jako produkt uboczny powstaje aż 250 kg odpadów radioaktywnych! Jeśli nie zostaną one dobrze zabezpieczone trafiają do pobliskich rzek oraz na pola uprawne.

Złoża uranu znajdują się głównie w centralnej części Portugalii. Ich występowanie stwierdzono w pasmach górskich Serra da Estrela, Serra da Lousã, Serra São Pedro de Açor, Serra da Gardunha, Serras do Buçaco, Serra do Caramulo czy Serra de Montemuro. W 1949 roku portugalski rząd podpisał umowę z Wielką Brytanią dotyczącą zaopatrywania tego kraju w tlenki uranu. Miało to miejsce na początku Zimnej Wojny. W rezultacie tego porozumienia w 61 kopalniach występujących w dystryktach Guarda, Viseu oraz Coimbra wydobyto w sumie 4 370 ton tlenków tego radioaktywnego metalu, który trafił w ręce Brytyjczyków.

W przypadku pasma górskiego Serra da Pena zaczęto eksploatować złoża uranu w okolicach wioski Quarta Feira. Powstały trzy kopalnie Bica, Vale d’Arca i Carrasca, którymi zarządzały głównie francuskie oraz angielskie firmy zajmujące się wydobywaniem uranu i radu. Mieszkańcy okolicznych terenów wierzą, że próbki uranu wydobytego w paśmie górskim Serra da Pena przeszły przez ręce samej Marii Skłodowskiej-Curie.

Radioaktywna woda w rezultacie znalazła się w trzech źródełkach: Chão da Pena, Favacal oraz Malhada. Stamtąd systemem szklanych rur transportowano ją do Term oraz Hotelu Águas Radium. Każdy z pokoi hotelowych posiadał wannę, którą łatwo było napełnić cudowną wodą pełną radu.

Pozostałości po kopalni Bica w okolicach wioski Quarta Feira

Upadek Hotelu Águas Radium

W latach trzydziestych popularność korzystania z radioaktywnych wód powoli zaczęła mijać. Coraz częściej mówiono o szkodliwości radu. Jego największą ofiarą padła sama dwukrotna polska noblistka, która w wyniku choroby popromiennej oraz aplazji szpiku kostnego zmarła 4 lipca 1934 roku. D. Rodrigo zdecydował się na sprzedaż kompleksu Anglikom. W 1936 roku z gazet zniknęły również wszelkie ogłoszenia promujące cudowne właściwości butelkowanej wody Águas de Radium.

Na początku lat czterdziestych liczba gości odwiedzających rocznie kompleks termalny Águas Radium znacząco spadła. W wyniku zrzucenia bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki w 1945 roku utwierdzono się w przekonaniu co do szkodliwości radu. W rezultacie hotel oraz termy zamknięto.

Na początku lat pięćdziesiątych hotel otwarto ponownie. Nie cieszył się jednak dużym zainteresowaniem ze strony odwiedzających. Jak można się było tego spodziewać po około 3 latach od otwarcia ogłoszono jego upadłość.

Zarządca Hotelu Águas Radium, który podobnie jak reszta pracowników od jakiegoś czasu nie otrzymywał wynagrodzenia, postanowił sprzedać całe wyposażenie budynku. Nie tylko meble, ale również zastawę stołową, elementy metalowe jak krany, rury, prysznice, wyposażenie term oraz kuchni hotelowej. W krótkim czasie z hotelu wywieziono wszystko, co miało jakąkolwiek wartość rynkową. Po samym zarządcy słuch natomiast zaginął.

W 1985 roku kompleks Águas Radium został zlicytowany w Lizbonie. Po kilku ponownych transakcjach nowym (a zarazem obecnym) właścicielem hotelu oraz term stał lokalny przedsiębiorca António Lopes. Jego marzeniem jest przywrócenie świetności Hotelowi Águas Radium. W ambitnym planie właściciela jest stworzenie hotelu pięciogwiazdkowego z polem golfowym oraz wzniesienie ponad 140 willi pod wynajem noclegowy u podnóża góry Serra da Pena. Czy mu się to uda? Czas pokaże.

Zwiedzając ruiny hotelu

Kiedy przemierzyłam ruiny Hotelu Águas Radium od razu wyczułam dziwną aurę panującą w tym miejscu. Jego dawną świetność widać w detalach. Wystarczy spojrzeć na solidne drewniane drzwi prowadzące do recepcji hotelowej albo na płytki, którymi wyłożono teren przylegający do dawnej fontanny.

Natura przejęła kontrolę nad tym miejscem. W dawnych hotelowych pomieszczeniach schronienie znalazły jaskółki oraz nietoperze. Część ścian hotelu zawaliła się blokując jedne z głównych schodów prowadzących do środka. W okolicach okien powstała dekoracja bluszczu, który zdominował całą ścianę. Na samym początku nie chciałam wchodzić do środka ruin. Obawiałam się, że konstrukcja mogłaby się zawalić. Ale ciekawość wzięła górę.

Z łatwością mogłabym sobie wyobrazić jak całe rodziny przyjeżdżały na kurację w to miejsce. Dzieci biegające i bawiące się w ogrodach hotelowych. Rodzice korzystający z oferty zabiegów termalnych, mających na celu poprawienie zdrowia oraz samopoczucia. Mogę z łatwością wyobrazić sobie gości odpoczywających w cieniu na szezlongach i sączących leniwie zalecaną przez lekarzy radioaktywną wodę. Wizja ta brzmi jak połączenie sielanki z wersją historii jak z horroru. Jednak takie były realia epoki, więc nieświadomi szkodliwości goście kompleksu termalnego szukali pomocy w leczeniu schorzeń, z którymi zmagali się na co dzień.

Wstęp na teren ruin hotelowych w dalszym ciągu jest nieograniczony. Znajdują się one w odległości około 5km od wioski Sortelha i 245 km od Porto. Z Cidade Invicta dojedziemy najszybciej płatnymi autostradami A1 (zjazd nr 16 w stronę Viseu), A25 (zjazd 30 w stronę Guarda Sul/Covilha) oraz A23 (zjazd 32 w stronę Caria). Następnie do samych ruin doprowadzą nas krajowe drogi N18-3 i N233. Całość trasy nie powinna nam zająć dłużej niż 2,5h.

Zobacz koniecznie moje wideo z wizyty w ruinach Hotelu Águas Radium

Radioaktywne Spa w Czechach

Jeśli myślicie, że tego typu kompleks termalny odszedł do przeszłości, to nic bardziej mylnego. W czeskim Jáchymovie, niedaleko granicy z Niemcami, funkcjonuje bowiem luksusowy Hotel Radium Palace. Można wybrać się do niego na kurację wodą radioaktywną, w tym wypadku zawierającą gaz radon, inny produkt powstający przy wydobyciu uranu.

Choć historia tego obiektu i samego miasteczka Jáchymov różni się znacznie od portugalskiej wioski Sortelha, to pomysł wydaje się podobny. Alternatywne leczenie radioaktywną wodą, która może pomóc w przypadku wielu schorzeń, kiedy inne metody bardziej konwencjonalne zawodzą.

Wzniesiony w 1912 roku czterogwiazdkowy Hotel Radium Palace pomieści 308 gości. Jak zapewnia na swojej stronie internetowej zabiegi z użyciem wody radioaktywnej są wskazane w przypadku chorób układu krążenia, neurologicznego, szkieletowego, a także cukrzycy czy problemów skórnych.