Północna Portugalia jest wyjątkowa na tle pozostałych regionów znajdujących się w obrębie kraju. Jest bowiem miejscem, które skrywa wiele ważnych oraz istotnych perełek pod względem historycznym oraz architektonicznym. W dzisiejszym artykule przybliżę Wam jedną z nich. Mowa o ruinach klasztoru w Castro de Avelãs znajdujących się niedaleko miasta Bragança. Jest to jedyny obiekt w Portugalii, który został wybudowany w stylach romańskim oraz mudéjar.
- Gdzie leżą ruiny klasztoru Avelãs?
- Historia klasztoru São Salvador
- Styl mudéjar w Hiszpanii
- Czym cechuje się hiszpański styl mudéjar?
- Kościół Św. Benedykta przy klasztorze Avelãs
Gdzie leżą ruiny klasztoru Avelãs?
Przy okazji zwiedzania północno-wschodniej Portugalii zachęcam, aby wybrać się w okolice miasta Bragança. W interiorze bowiem znajdziemy tereny, które urzekną nas pięknem przyrody. Ale nie tylko. W najdalej wysuniętym na północny-wschód portugalskim dystrykcie znajdziemy również wiele interesujących pod względem historycznym oraz architektonicznym miejsc na mapie Portugalii.
Ruiny kompleksu klasztornego Avelãs są położone w wiosce Castro de Avelãs. Znajduje się ona tuż u bram Parku Krajobrazowego Montesinho. Od Bragancy dzieli ją natomiast odległość około 5km.
Z Porto dostaniemy się do klasztoru jadąc płatną autostradą A4 w kierunku wspomnianego miasta Bragança. Aby dojechać do Castro de Avelãs należy zjechać z autostrady na drogę krajową N103 w kierunku Vinhais. Droga z Porto do ruin klasztoru powinna zająć nam około dwóch godzin. Do przebycia będziemy mieć natomiast 210 km.
Wstęp na teren ruin klasztoru jest bezpłatny i nieograniczony. Wystarczy otworzyć bramę wejściową, a po zwiedzeniu terenu dawnego klasztoru zamknąć ją ponownie. Jeśli natomiast chcielibyście zobaczyć kościół wewnątrz należy wcześniej umówić się na zwiedzanie. Można tego dokonać pod numerem telefonu +351 967 351 522. Kiedy odwiedziłam ruiny niestety nie udało mi się zajrzeć do środka kościoła.
Adres: Rua da Torre Velha
5300 Castro de Avelãs
Historia klasztoru São Salvador
Pierwsze oficjalne wzmianki o budowie klasztoru w wiosce Castro de Avelãs pochodzą z 1145 roku. Jednak portugalscy historycy przypuszczają, iż istnieje prawdopodobieństwo, że jego budowa rozpoczęła się wcześniej. Obiekt zamieszkiwany był przez zakon benedyktynów. Stanowił jedną z głównych instytucji religijnych w epoce średniowiecza na terenie Trás-os-Montes.
Klasztor pod wezwaniem São Salvador, czyli Zbawiciela, przeżywał swój najlepszy okres właśnie w średniowieczu. Uznawano go za jeden z ważnych punktów na trasie pielgrzymujących do Santiago de Compostela. Do dzisiaj przez wioskę Castro de Avelãs przebiega Szlak Św. Jakuba.
Według dokumentów pochodzących z XIII wieku, które zachowały się w archiwach, klasztor w Avelãs posiadał duże bogactwa. Niestety jego zmierzch nastał w XVI wieku. Wtedy to papież Paweł III wydał bullę likwidującą zakon benedyktynów w Castro de Avelãs. Na jej mocy król portugalski D. João III przyłączył go do dopiero co utworzonej diecezji w Miranda do Douro. Wszyscy zakonnicy zamieszkujący klasztor w Avelãs wraz ze zgromadzonymi w nim dobrami zostali przeniesieni do oddalonego o 80 km miasteczka.
Opuszczony klasztor zaczął popadać w ruinę. Mieszkańcy wioski zainicjowali jego rozbiórkę. Kamienie użyte do wzniesienia murów klasztoru wykorzystywano do wznoszenia budynków w wiosce i okolicach.
Styl mudéjar w Hiszpanii
Styl mudéjar narodził się na Półwyspie Iberyjskim z połączenia elementów chrześcijańskich oraz islamskich. Rozwinął się przede wszystkim na terenie obecnej Hiszpanii. Za jego kolebkę uznaje się położony w dorzeczu Duero region Kastylii i Leonu. W XII wieku na jego obszarze rozpoczął się bardzo intensywny etap rekonkwisty.
Aż do początku XVI wieku mieszkający na zdobytych w rekonkwiście terenach wyznawcy islamu mogli cieszyć się względną tolerancją. Bardzo często byli to ludzie światli w dziedzinach, w których się specjalizowali. Mowa o malarzach, medykach, uczonych, budowniczych. Stanowili również grupę uznawaną za tanią siłę roboczą. Z tego powodu między innymi często otrzymywali oni zlecenia na wykonywanie projektów architektonicznych czy malarskich.
Ich sytuacja uległa zmianie na terenie obecnej Hiszpanii w 1502 roku. Miało to miejsce za panowania Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego. Wyznawcy islamu otrzymali bowiem ultimatum. Aby zachować dotychczasowe wyznanie powinni byli opuścić posiadane przez siebie gospodarstwa. Mieli przeprowadzić się na tereny, gdzie islam stanowił religię dominującą lub gdzie nie obowiązywał nakaz wyznania chrześcijańskiego. Drugą opcją była integracja ze społeczeństwem chrześcijańskim. Innymi słowy mieli oni porzucić islam i przejść na katolicyzm. Osoby, które zdecydowały się na chrzest nosić miały odtąd nazwę morysków (hiszp. moriscos).
Czym cechuje się hiszpański styl mudéjar?
Najczęściej styl mudéjar nie występował sam w architekturze. Łączył się bowiem z elementami stylu romańskiego lub gotyckiego. Można więc uważać go za styl hybrydowy. W przypadku kościoła w Castro de Avelãs doszło właśnie do jego połączenia z elementami stylu romańskiego.
Jedną z głównych cech typowych dla stylu mudéjar było użycie cegły jako surowca do budowy. Stanowiło to nowość w świecie chrześcijańskim, gdyż dotychczas stosowano kamień jako podstawowy materiał budowlany. Cegła miała dużo zalet. Po pierwsze nie była aż tak ciężka jak kamień. Co więcej, w łatwy sposób można było ją połączyć z elementami drewnianymi, gipsowymi, metalowymi czy ceramicznymi. Największą zaletą jednak był fakt, iż należała ona do tanich surowców.
Jeśli chodzi o zdobienia w stylu mudéjar dominowały typowe dla islamu elementy geometryczne lub roślinne. Można również zaobserwować popularność ślepych łuków lub okien.
Kościół w Castro de Avelãs jest jedynym tego typu obiektem, który zachował się do dnia dzisiejszego w Portugalii. W Hiszpanii natomiast nie brakuje imponujących obiektów dostępnych do zwiedzania.
Kościół Św. Benedykta przy klasztorze Avelãs
Zwiedzając ruiny klasztoru w Castro de Avelãs możemy podziwiać zachowany do dnia dzisiejszego pozostałości pierwotnej świątyni. Mowa o apsydzie oraz dwóch apsydiolach, które wzniesiono z cegły w stylu mudéjar z romańskimi elementami. Styl ten najprawdopodobniej przywędrował z Leonu do położonej stosunkowo blisko granicy z Hiszpanią wioski Castro de Avelãs. Z okresu świetności klasztoru zachowała się również wieża zbudowana na planie kwadratu.
W XVIII wieku do apsydy została dobudowana nawa główna, a do lewej apsydioli zakrystia. Z kolei prawa apsydiola pozostała otwarta. Mieści się w niej monolityczny trzynastowieczny sarkofag wykonany z granitu. Widnieje na nim napis “ERA DE MIL E CCC E” oraz dwa herby. Najprawdopodobniej spoczywają w nim szczątki szlachcica D. Nuno Martins de Chacim. Pierwotnie u stóp sarkofagu znajdowały się dwa kamienne lwy, które przeniesiono do bramy głównej kompleksu klasztornego.
Zarówno w przypadku apsydy, jak i apsydioli, możemy zauważyć typowe dla stylu mudéjar elementy. Mowa o ślepych oknach oraz łukach znajdujących się w kaplicach. Można również zaobserwować geometryczne zdobienia wnętrza apsydioli, typowe dla przybyłego z Hiszpanii stylu. Z kolei wąskie i podłużne okna świadczą o elementach typowych dla stylu romańskiego.
W 2006 roku przy kościele rozpoczęto prace archeologiczne. Wtedy to znaleziono pozostałości po dawnym klasztorze. W ramach projektu Romanico Atlantico, do którego należy obiekt w Castro de Avelãs, odrestaurowano zachowane budynki. Zbudowano również specjalny podest, aby można było zwiedzić i obejść dookoła zachowany kompleks klasztorny. Obiekt w 1910 roku otrzymał status Monumento Nacional, czyli Zabytku Narodowego.
Jeśli wybierzecie się do dystryktu Bragança polecam odwiedzić również wioskę Rio de Onor leżącą nieopodal. Jeśli natomiast spodobał Ci się ten artykuł polecam zajrzeć do wpisu na temat obchodów portugalskiego karnawału w Trás-os-Montes.
Źródła:
Camara Municipal Miranda do Douro, Concatedral de Miranda do Douro, https://www.cm-mdouro.pt/pages/288
Camara Municipal Bragança, Mosteiro de Castro de Avelãs, https://turismo.cm-braganca.pt/patrimonio-com-historia/igrejas-e-mosteiros/geo_artigo/mosteiro-de-castro-de-avelas
Imbroisi M., Martins S., Arte Mudéjar. História das Artes, https://www.historiadasartes.com/nomundo/arte-medieval/arte-gotica/arte-mudejar/
Hiszpania Portal, Styl Mudéjar w sztuce i kulturze w Hiszpanii,http://hiszpania-portal.pl/sztuka-mudejar-styl-architektura-w-hiszpanii/
Sekulada.com, Wokabularz, Słownik terminów architektonicznych i innych, https://sekulada.com/wokabularz/
RTP (2012), Escavações desvendaram mosteiro original do Castro de Avelãs, https://www.rtp.pt/noticias/cultura/escavacoes-desvendaram-mosteiro-original-do-castro-de-avelas_n558701
Romanico Atlantico, Igreja de São Bento, http://www.romanicoatlantico.org/pt/intervenciones/castro-de-Avelãs-10
Patrimonio Cultural, Igreja de Castro de Avelãs, http://www.monumentos.gov.pt/site/app_pagesuser/sipa.aspx?id=3914
