130 lat temu o poranku 31 stycznia 1891 roku na ulicach Porto doszło do kolejnej rewolucji. Tym razem do głosu doszli republikanie. Domagali się obalenia ustroju monarchii konstytucyjnej i utworzenia Republiki Portugalskiej. Jak przebiegła Rewolucja Republikańska na ulicach Porto? Czy zakończyła się sukcesem?
- Walka o wpływy w Afryce i brytyjskie ultimatum
- Przyczyny wybuchu powstania republikańskiego
- Przebieg rewolucji w Porto
- Konsekwencje rewolucji
- Pozostałości po rewolucji republikańskiej obecnie
Walka o wpływy w Afryce i brytyjskie ultimatum
Aby wyjaśnić, jak doszło do wydarzeń z 31 stycznia 1891 roku w Porto należy skupić się najpierw na sytuacji jaka panowała w Europie. Pod koniec dziewiętnastego wieku rozwój przemysłu w Europie prowadził do poszukiwań surowców. Prym w rewolucji przemysłowej wiodły przede wszystkim trzy państwa: Wielka Brytania, Francja oraz Cesarstwo Niemieckie. Mocarstwa te rozpoczęły rywalizację między sobą o wpływy na kontynencie afrykańskim.
Na mocy konferencji berlińskiej w 1884 roku mocarstwa decydują się na stałą okupację terenów afrykańskich. Do rywalizacji o wpływy w Afryce włącza się też Portugalia. W końcu Angola i Mozambik to jedne z jakże ważnych kolonii dla państwa. Pada pomysł, aby utworzyć tzw. różową mapę. Miała ona obejmować swoim terenem ziemie nie tylko należące do tych dwóch kolonii, ale też teren pomiędzy nimi. Odpowiadają one terytorium obecnych państw Zimbabwe, Zambii oraz Malawi. Plan portugalski zostaje zaakceptowany przez Francję oraz Cesarstwo Niemieckie. Niestety napotyka stanowczy sprzeciw największego portugalskiego sojusznika. W planach brytyjskich bowiem było wybudowanie linii kolejowej, która łączyłaby Kair z Cape Town.
11 stycznia 1890 roku Wielka Brytania stawia Portugalii ultimatum. Premier Salisbury żąda by Portugalia wycofała się z ambitnego planu zajęcia ziem pomiędzy Angolą i Mozambikiem. W przeciwnym razie dojdzie do zerwania wzajemnych relacji między obojgiem państw. Dodatkowo władze brytyjskie wysunęły groźbę militarnego ataku na swojego sojusznika. Portugalski rząd popierany przez króla Carlosa I ustępuje Brytyjczykom. To nie podoba się mieszkańcom Portugalii, którzy czują się upokorzeni.
Przyczyny wybuchu powstania republikańskiego
Po zatwierdzeniu brytyjskiego ultimatum przez rząd portugalski wśród ludu pojawiają się głosy niezadowolenia. Wśród narodu zaczynają powstawać ruchy o podłożu nacjonalistycznym, antybrytyjskim oraz przede wszystkim antymonarchistycznym. W końcu to król Carlos I zdecydował o zaakceptowaniu jakże poniżającego Portugalię paktu. Przez wielu obywateli taka postawa monarchy świadczyć miała właśnie o dekadencji i słabości ustroju monarchistycznego.
Kolejnym katalizatorem, który mógł przyczynić się do wybuchu rewolucji było wprowadzenie ustroju republikańskiego w Brazylii. Dawna kolonia w 1889 roku została ogłoszona Republiką. Co za tym idzie, miała zatem stać się inspiracją dla zwolenników tego ustroju w Portugalii.
Nie bez przyczyny na wybuch rewolucji wybrano Porto. Miasto, którego mieszkańcy udowodnili już w przeszłości, iż mają odwagę wygłaszać swoje poglądy i dzielnie o nie walczyć. To przecież na ulicach Porto rozegrała się 71 lat wcześniej rewolucja liberalna, która zmusiła króla do powrotu do ojczyzny.
Przebieg rewolucji w Porto
Do wybuchu rewolucji w Porto doszło o poranku 31 stycznia 1891 roku. Wzięli w niej udział zarówno przedstawiciele ludu jak i przede wszystkim wojskowi. Do dziś nie udało się do końca ustalić, czy zryw był planowany przez szefów republikańskich, czy nastąpił spontanicznie. Wiadomo, że przewodniczyła mu grupa sierżantów, która dołączyła do republikanów ze względu na mierne wynagrodzenie oraz słabe warunki, w których przyszło im wykonywać pracę. Stąd też rewolucja republikańska znana jest również pod nazwą „powstania sierżantów” (revolta dos sargentos).
Rewolucjoniści już od wczesnych godzin porannych po opuszczeniu koszar zaczęli gromadzić się na placu Santo Ovidio. Następnie grupą około 800 osób ruszyli w kierunku budynku urzędu miasta. Przy Placu D. Pedro (obecnie Praça da Liberdade) doszło do ogłoszenia Republiki Portugalii. Na czele tego jakże doniosłego momentu stanął jeden z przywódców politycznych powstania: Alves da Veiga. Do powstańców zaczęli dołączać mieszkańcy miasta. O godzinie 7 rano na maszt urzędu miasta została wciągnięta czerwono-zielona flaga mająca symbolizować nowy ustrój polityczny.
Postanowiono, iż tłum uda się do głównego budynku poczty, który mieścił się w obecnej dzielnicy Batalha. Tam za cel obrano dotarcie do telegrafu. Rewolucjoniści udali się więc w wyznaczonym kierunku wspinając się na wzgórze ulicą Świętego Antoniego. Niestety nie mogli przewidzieć, iż czekała już na nich przykra niespodzianka. Na wzgórzu Batalha bowiem zgromadzili się członkowie Guarda Municipal, czyli odpowiednika policji. Byli oni wierni królowi i dotychczasowemu ustrojowi. Z tego też powodu otworzyli ogień z karabinów do rewolucjonistów i rozpoczęła się krwawa masakra.
O 9 rano rewolucja została zakończona niepowodzeniem. Oddziały rebeliantów w innych miastach portugalskich nie doczekały się umówionego telegramu, który miał zapoczątkować ruch w pozostałych częściach państwa. Część przywódców powstania została zatrzymana, a reszta zbiegła. W powstaniu zginęło 12 osób, ponad 40 zostało rannych.
Konsekwencje rewolucji
W konsekwencji nieudanej rewolucji republikańskiej zatrzymano w sumie 500 powstańców. Wśród nich znajdowali się również przywódcy rebelii. Skazano ich na surowe kary wygnania do Afryki trwającego nawet 15 lat. Zbiegli powstańcy natomiast szukali azylu w sąsiedniej Hiszpanii. Stamtąd cały czas nawoływali do wspierania ustroju republikańskiego i do obalenia monarchii.
Ostatecznie do upragnionego momentu obalenia monarchii konstytucyjnej doszło 19 lat później, 5 października 1910 roku. Rewolucja Republikańska, która wydarzyła się w Porto, jest jednak uważana za jeden ze zwiastunów wprowadzenia nowego ustroju w Portugalii. Historycy są zgodni, że gdyby nie 31 stycznia 1891 nie doszłoby do obalenia monarchii konstytucyjnej w XX wieku.
Pozostałości po rewolucji republikańskiej obecnie
Jeśli przejdziemy się ulicami Porto z łatwością natrafimy na jedną z pozostałości po Rewolucji Republikańskiej. Mowa oczywiście o ulicy 31 stycznia (Rua 31 de janeiro). Tak właśnie nazwano dawną ulicę św. Antoniego, która biegnie obok stacji kolejowej São Bento, aż na plac Batalha. Wspinając się ulicą warto mieć na uwadze, że 130 lat temu wielu powstańców zginęło właśnie tam z rąk policji wiernej królowi.
Co ciekawe, nazwę ulicy zmieniono w 1910 roku, po obalenia monarchii konstytucyjnej. Nie na długo. W okresie rządów Salazara i Nowego Państwa w 1940 roku wrócono ponownie do nazwy sprzed wprowadzenia ustroju republikańskiego. Przez kolejne 34 lata ulica prowadząca na wzgórze Batalha nazywała się ponownie ulicą Św. Antoniego. Po rewolucji goździków już na stałe powrócono do nazwy 31 stycznia.
Budynek poczty, do którego zmierzali powstańcy, aby dostać się do telegrafu mieścił się przy placu Batalha. Na jego miejscu obecnie znajduje się czterogwiazdkowy hotel NH Collection Batalha. Jest to czerwony budynek tuż naprzeciwko teatru São João.
Do języka codziennego mieszkańców Porto weszło również powiedzenie związane z powstaniem republikanów. Mowa o wyrażeniu „trinta e um”, czyli trzydzieści jeden. Oznacza ono rzecz lub sytuację skazaną na porażkę, trudną do rozwiązania oraz poważny problem. Możemy usłyszeć, że ktoś na przykład powie Isto não vai funcionar. Vai ser um trina e um, czyli „To się nie uda”.
Niektórzy twierdzą, iż wyrażenie to zostało spopularyzowane nie przez wydarzenia historyczne, ale przez grę karcianą o nazwie trzydzieści jeden. Jako znaczenie wyrażenia podają zamęt oraz sytuację konfliktową, które często się wywiązują podczas spotkań przy kartach. Ja osobiście skłaniam się bardziej do etymologii związanej z historią podczas rewolucji.
Źródła:
Parlamnto, Ultimato britanico (1890), https://www.parlamento.pt/Parlamento/Paginas/Ultimato-britanico.aspx
RTP Ensina, A revolta republicana do Porto, https://ensina.rtp.pt/artigo/a-revolta-republicana-do-porto/
Calendarios, A revolta republicana de trinta e um de Janeiro de 1891, https://www.calendarios.info/a-revolta-republicana-de-trinta-e-um-de-janeiro-de-1891/
Jornal de Noticias, Aconteceu em 1891 – Quando a revolta de 31 de janeiro no Porto quase implantou a República, https://www.dn.pt/edicao-do-dia/01-fev-2020/quando-a-revolta-de-31-de-janeiro-no-porto-quase-implantou-a-republica-11773406.html
Abril, Revolta de 31 de Janeiro celebrada no Porto, https://www.abrilabril.pt/cultura/revolta-de-31-de-janeiro-celebrada-no-porto
