Entrudo, czyli o obchodach karnawału na Północy

Wielkimi krokami zbliża się koniec karnawału. W Portugalii wtorek tuż przed Środą Popielcową jest dniem wolnym od pracy. Wszystko po to, aby Portugalczycy mogli świętować i przeżyć szaloną noc karnawałową z poniedziałku na wtorek. A w ciągu dnia, aby móc podziwiać parady przebierańców transmitowane z Ovar czy Torres Vedras. Jednak często zapomina się, iż ten kolorowy karnawał wzorowany na brazylijskim przyszedł z zewnątrz. Natomiast na północy Portugalii jest praktykowany bardzo stary zwyczaj celebracji tego okresu zwany Entrudo. Szczególnie żywy jest w wioskach i miasteczkach regionu Trás-os-Montes.

Od rzymskich Saturnaliów do obecnego Entrudo
Caretos i Facanitos
Wtorkowe ostatki pod znakiem niedzielnych tańców i zaślubin
Środa Popielcowa
Entrudo Chocalheiro z Podence wpisane na listę UNESCO

Od rzymskich Saturnaliów do obecnego Entrudo

Zwyczaj świętowania Entrudo nawiązuje do jednej z tradycji, która miała miejsce w Portugalii już za czasów rzymskich. W Trás-os-Montes obchodzono bowiem tak zwane Saturnalia (Saturnais Romanas). Nawiązywały one do kultu boga Saturna, uznawanego według wierzeń Rzymian za opiekuna rolnictwa. Kiedy rozpoczynano świętowanie na krótki czas role się odwracały. Niewolnicy mogli poczuć się jak wielcy panowie. Mogli bawić się i cieszyć wolnością słowa oraz czynu. W ten bardzo krótki czas krytykowali swoich właścicieli oraz mówili głośno o swoich potrzebach.

W średniowieczu pogańskie Saturnalia zastąpiono Entrudo. Samo słowo pochodzi od łacińskiego „introitus”, czyli wejście. A więc wejście w początek okresu Wielkiego Postu i wyrzeczeń. Stąd należało ten początek hucznie powitać. Bez reguł, bez umiaru. Za to z wielkim przytupem w krótkim czasie, nie przekraczającym zaledwie kilku dni. W regionie Trás-os-Montes obchody Entrudo zaczynają się już w ostatnią niedzielę przed Środą Popielcową. Nazywana jest ona Tłustą Niedzielą (Domingo Gordo). W wielu domach tego dnia na obiad serwuje się jakże ciężkie dania kuchni portugalskiej. Na stołach królują cozido à portuguesa, feijoada lub papas de sarrabulho. Obchody karnawałowe trwać mogą łącznie do samego Popielca, w zależności od miasteczka. Wszystkim dniom obchodów towarzyszą przede wszystkim przebrania. Nie może zabraknąć parad, w czasie których defilują alegoryczne figury.

Caretos i Facanitos

Jedną z głównych postaci alegorycznych, które można spotkać w czasie Entrudo jest Careto. Szczególnie, jeśli wybierzecie się do wsi Podence w dystrykcie Bragança.

Zdjęcie pochodzi ze strony RTP.pt

Mowa o psotnym diable, którego kostium odziewany jest przez młodych mężczyzn. Oczywiście musi on być dobrze dopracowany. Składają się na niego kurtka i spodnie z kolorowymi (czerwonymi, żółtymi, zielonymi) lnianymi lub wełnianymi frędzlami. Przy każdym ruchu wykonanym przez Careto mamy wrażenie, że całe ciało podryguje w energicznym tańcu. Oczywiście nie może zabraknąć metalowej lub skórzanej maski zakrywającej twarz młodzieńca. A także pasa, do którego przyczepione są dzwonki pasterskie, tzw. chocalhos. Z każdym bardziej żywiołowym krokiem, pas robi więc mnóstwo hałasu. W ręce Careto natomiast musi znajdować się kij. Służy mu jako podpora w czasie skoków i wygłupów. Bardzo często stroje Caretos przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Postać Careto nawiązuje do radosnych diabłów, które wypuszczono, aby mogły zaznać uciech życia. Symbolizuje również zbliżającą się wiosnę, a wraz z nią płodność.

W pochodzie można również zobaczyć figury Facanitos, czyli małych diabełków oraz skrzatów. Są nimi najmłodsi mieszkańcy wioski, którzy przebrani dołączają do kolorowych obchodów. W ten sposób kolejne pokolenia od małego mogą kultywować tę unikatową tradycję.

Wtorkowe ostatki pod znakiem niedzielnych tańców i zaślubin

We wtorek, tuż przed Popielcem, w wielu wioskach mają miejsce symboliczne śluby młodzieńców przebranych za Caretos. Otóż już w sobotni wieczór młodzieńcy mogą sobie upatrzyć wybrankę spośród niezamężnych kobiet w okolicy. W niedzielę zaś tradycją jest, iż pochód Caretos udaje się pod domy, w których mieszkają panny.

Te barwne postacie robią wiele psikusów, aby udało im się wybawić oglądające ich kobiety z domu. Tańczą, śpiewają, krzyczą. Wchodzą do środka domów przez okna oraz tarasy. Czasem nawet wspinają się na balkony lub dachy, aby uprowadzić nieświadome niczego niewiasty. Po takim „porwaniu” trafiają one do korowodu, w którym są zmuszane do wspólnego tańca. Często nawet nacechowanego erotycznie. Wszystko odbywa się jednak w przyjaznej atmosferze. Opatrzonej zdecydowanie dozą humoru oraz satyrą.

Jeśli dziewczyna nie chce wziąć udziału w takim symbolicznym „porwaniu” sama musi się przebrać. Wybiera ona strój tzw. Matrafona. Ma kompletnie zakrytą twarz. W ten sposób jest nie do rozpoznania i nie grozi jej rytuał przeprowadzany przez Caretos. Obecnie Caretos porywają do tańca już nie tylko panny, ale także mężatki. Dlatego miejcie się na baczności!

Punktem kulminacyjnym obchodów karnawałowych jest natomiast organizowany we wtorkowe popołudnie pochód nowożeńców. Zeswatane uprzednio pary dumnie prezentują się przybyłym. Po nim ma miejsce zwyczaj o nazwie Queima do Entrudo. Palona jest kukła reprezentująca miniony już karnawał i zwiastująca początek obchodów Wielkiego Postu.

Środa Popielcowa

Z obchodami Entrudo wiąże się również dzień Popielca, który stanowi symboliczny początek Wielkiego Postu. Z tej okazji w Bragança na ulice starego miasta wychodzą postacie Śmierci, Diabła oraz Cenzury.

Śmierć (Morte) ma na sobie czarny kostium. Zarówno z przodu jak i z tyłu odznacza się na nim wymalowany biały szkielet. W ręce jej nieodłącznym elementem jest oczywiście kosa oraz bat. Ten ostatni służy do chłostania napotkanych na drodze dziewcząt oraz dzieci, które będzie gonić.

Diabeł (Diabo) ubrany jest w czerwony kostium, który zwieńcza przyczepiony do niego kaptur. Na twarzy natomiast ma on metalową czerwoną maskę z dwoma rogami przypominającymi rozmiarem rogi byka. W ręce natomiast trzyma widły. Służą mu one do forsowania drzwi i okien domów, w których mieszkają wolne panny.

Trójcę zamyka postać Cenzury (Censura). Jest ona ubrana w szary kostium, na którym namalowano niekompletny biały szkielet. Ma ona za zadanie cenzurować lub karcić napotkane osoby za złe czyny, których się dopuściły. A także za złe nawyki i uzależnienia całej lokalnej społeczności.

Jak można sobie wyobrazić przemarsz tej Trójcy budzi wiele emocji. Szczególnie wśród dzieci, które idą za postaciami. Chcąc również uczestniczyć w obrzędzie, co rusz wykrzykują nazwy figur reprezentowanych przez przebierańców.

Zdjęcie pochodzi ze strony CM de Bragança

W miejscowości Vinhais natomiast według tradycji na ulice miasteczka w środę popielcową wychodziły Diabły oraz Śmierć. Orszak prowadzony przez postać Śmierci miał przypominać mieszkańcom o przemijaniu oraz o ich przewinieniach. Obecnie obchody Środy Popielcowej zostały przeniesione na sobotę następującą po Popielcu.

Entrudo Chocalheiro z Podence wpisane na listę UNESCO

12 grudnia 2019 roku Portugalię obiegła wspaniała wiadomość. Otóż Caretos z Podence zostały wpisane na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości przez UNESCO. Tym samym mała wioska należąca administracyjnie do powiatu Macelo de Cavaleiros i dystryktu Bragança stała się sławna poza granicami kraju. Tradycja dołączyła również do grona innych słynnych portugalskich punktów z listy, takich jak Fado czy Canto Alentejano.