Każdy kto przynajmniej raz odwiedził Porto na pewno udał się do jednego z najbardziej zatłoczonych i odwiedzanych miejsc w mieście. Mowa oczywiście o dworcu kolejowym São Bento, położonym w centrum starówki. Ośmielam się twierdzić, iż jest to najbardziej zatłoczone miejsce w Porto, gdyż oprócz tysięcy pasażerów, którzy przewijają się przez dworzec w ciągu dnia, aby dotrzeć do pracy lub na uczelnię, Sao Bento jest również jedną z najbardziej rozpoznawalnych atrakcji turystycznych na świecie. Setki turystów chcą zobaczyć słynne azulejos, które zdobią atrium dworca kolejowego. Jest to również miejsce o ciekawej historii, którą postaram się przybliżyć w dzisiejszym artykule.
Klasztor benedyktynek w sercu Porto
W miejscu, gdzie obecnie znajduje się dworzec kolejowy São Banto, w 1518 roku został założony klasztor benedyktynek São Bento de Ave Maria. Ufundował go portugalski król D. Manuel I. Budowa klasztoru trwała 10 lat i w 1528 roku sprowadzono do niego siostry zakonne z pobliskich miejscowości, m.in. z Vila Cova de Sandim, Rio Tinto, Taroquela czy Tuías.
Do klasztou przyjmowano kobiety z różnych stanów społecznych. Trafiały do niego zarówno sieroty, jak i kobiety pochodzące z zamożnych i szlacheckich rodzin. Wraz ze wstąpieniem do klasztoru nie traciły one swojego statutu społecznego. Kobiety z wyższych sfer miały więc do swojej dyspozycji służące dbające o wszystkie ich wygody. Mogły posiadać wartościowe przedmioty, a także w dalszym ciągu, jeśli oczywiście tego chciały, posługiwały się swoim własnym imieniem oraz nazwiskiem.
Ciekawostką jest fakt, iż córka wybitnego portugalskiego pisarza Camilo Castelo Branco Bernardina Amélia została oddana do klasztoru na wychowanie pod okiem sióstr zakonnych. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, iż sam Camilo zakochał się w opiekunce swojej córki, siostrze Isabel Cândida Vaz Mourão. Mury klasztorne były więc świadkiem potajemnego i ognistego romansu pisarza i mniszki.
Jednak spokojne życie zakonnic naruszył pożar, który wybuchł na terenie klasztoru 10 października 1783 roku. Większą część szkód udało się naprawić i odbudować zniszczone mury, jednak proces ten trwał aż 11 lat.
Decyzja o likwidacji zakonu
W 1834 roku pojawił się dekret ogłaszający zakończenie działalności zakonów religijnych w Portugalii. Natychmiastowo zostały zlikwidowane zakony męskie, natomiast w przypadku zakonów żeńskich zakazano przyjmowania nowych kobiet w celu przyjęcia święceń. Ostatnia zakonnica z klasztoru São Bento de Ave Maria zmarła w 1892 roku. Jednak do tego czasu siostry nie miały lekkiego życia i często głodowały. Spowodowane było to tym, iż zaczęło brakować pieniędzy w klasztorze. Aby choć częściowo zminimalizować skutki biedy zaczęto wyprzedawać majątek klasztorny, zarówno jeśli chodzi o przedmioty liturgiczne, codziennego użytku, jak i o nieruchomości.
W 1894 roku przystąpiono do wyburzenia murów klasztoru, którego zwieńczeniem była rozbiórka kościoła w 1902 roku. Wydarzenie to wywołało wiele protestów wśród mieszkańców Porto, którzy opowiadali się za pozostawieniem świątyni leżącej na terenie byłego już zakonu São Bento de Ave Maria.
Budowa stacji kolejowej São Bento
W 1887 roku pojawił się pomysł, aby w centrum Porto wybudować dworzec kolejowy. Do tej pory głównym dworcem kolejowym w mieście była stacja Pinheiro de Campanhã , położona w peryferyjnej częśći Porto. Połączenia z samego centrum domagali się przede wszystkim kupcy, dla których życie głównie toczyło się w centrum oraz przy linii brzegowej rzeki Douro, tuż przy budynku Alfândega. Ze stacji Campanhã regularne trasy wykonywały już pociągi do Bragi (od 1875 roku) oraz do Vila Nova de Gaia (przez most kolejowy Maria Pia od 1877 roku).
Za idealne miejsce do wybudowania dworca kolejowego uznano teren byłego klasztoru należącego do sióstr benedyktynek. Rozbiórka klasztoru zaczęła się w 1894 roku, a jako wykonawcę wstępnego projektu linii kolejowej wybrano belgijskiego inżyniera Hyppolyte de Baére. Plan zakładał rozbudowę linii od stacji Campanhã aż do Placu im. Króla D. Pedro IV (obecnie Praça da Liberdade). Projekt zakładał wydrążenie 3 tuneli (Túnel da China, do Seminário e urbano), które przechodzić miały przez wzgórza Porto. Ostatecznie inżynierem odpowiedzialnym za konstrukcję linii kolejowej został Justino Teixeira.
7 listopada 1896 roku pierwszy pociąg wjechał na stację kolejową São Bento w Porto. W tamtym momencie na terenie stacji znajdował się tylko jeden peron, do którego dochodziły dwa tory. Wielu ludzi przybyło na teren stacji, aby zobaczyć historyczny wjazd pierwszego pociągu do samego serca Porto. Mieszkańcy tłumnie zgromadzili się w sobotnie listopadowe przedpołudnie na ulicy Rua de Madeira oraz przy placu Praça Almeida Garret.
Ze stacji São Bento odjeżdżąły odtąd pociągi do regionu Minho (nr 1, 3 oraz 5) i Douro (nr 21, 23 i 25). Połączenie z Vila Nova de Gaia w dalszym ciągu było realizowane jedynie ze stacji Campanhã.
Projekt konstrukcji gmachu dworca kolejowego został powierzony architektowi José Marques da Silva. W 1900 roku pierwszy kamień pod budowę dworca uroczyście złożyła para królewska D. Carlos i D. Amélia.
Jorge Colaço: ojciec odrodzenia sztuki azulejos
Każdy, kto chociaż raz przeszedł przez dworzec kolejowy São Bento w Porto na pewno zwrócił uwagę na piękne azulejos zdobiące atrium. Ich autorem był Jorge Colaço, wybitny malarz portugalski z przełomu XIX i XX wieku. Jako syn dyplomaty, wicekonsula Maroka, Jorge był osobą, która w młodości dużo podróżowała i mogła dokształcać się w dziedzinie sztuki. Dzięki studiom odbytym najpierw w Madrycie, a potem w Paryżu pod okiem Ferdinanda Cormona zgłębił tajniki sztuki malarskiej.
W jego dziełach przeważa bez wątpienia wpływ tematyki arabskiej, z którą był blisko związany, gdyż urodził się w Tangerze i spędził w Maroko wczesne lata swojego dzieciństwa. Interesował się również karykaturami oraz rysunkami humorystycznymi, które można było podziwiać w lizbońskich gazetach. Słynął również z poglądów konserwatywnych i nacjonalistycznych, co często można zauważyć szczególnie w jego dziełach związanych z historią Portugalii.
Kościół Igreja dos Congregados i stacja São Bento
Niezaprzeczalnie jednak zasłynął z przywrócenia blasku sztuce azulejos. Można wręcz uznać go za „ojca” odrodzenia sztuki kafelkowej w Portugalii, która przez wiele lat była zapomniana. Kobaltowa farba, którą malował na białych kafelkach nadała nowy wymiar pięknym azulejos. Bardzo często w swoich pracach przedstawiał momenty historyczne, zabytki, a także życie na wsi wiedzione przez Portugalczyków.
Jego najsłynniejszym dziełem są bez wątpienia kafelki zdobiące atrium dworca kolejowego São Bento w Porto. Jednak jest on autorem kafelek zdobiących fasady również w dwóch kościołach w mieście: Igreja de Santo Ildefonso oraz Igreja dos Congregados. Oprócz tego, rezultat jego pracy można również podziwiać w pałacu Palácio Hotel Buçaco, w kilku miejscach w Lizbonie, Olhão oraz w Coimbrze.
Kościół Igreja de Santo Ildefonso
Azulejos w atrium stacji kolejowej São Bento w Porto
Jorge Colaço w przeciwieństwie do innych artystów, którzy słynęli z malowania azulejos, zastosował pionierską wręcz metodę malowania na wypalonym już kafelku. Uważał on, że w momencie wypalania płytki lakier, którym jest ona pokrywana, może zostać uszkodzony lub zdeformowany, co będzie miało wpływ na stan wizualny kafelka.
Panele azulejos, które można podziwiać w atrium dworca kolejowego São Bento w Porto są istnym dziełem sztuki. Przedstawiają one przede wszystkim sceny ukazujące lokalne krajobrazy, momenty historyczne, tradycje i zwyczaje związane z życiem mieszkańców północnej Portugalii. Płytki zdobiące wnętrze dworca kolejowego zostały wyprodukowane w fabryce Lusitana w Lizbonie, ktorej wspólnikiem był sam Jorge Colaço. Inauguracja budynku dworca kolejowego miała miejsce 5 października 1916 roku i zebrani nie kryli zachwytu nad efektami pracy wybitnego artysty.
Bibliografia:
Sigarra U.Porto, Antigos Estudantes Ilustres da Universidade do Porto, Camilo Castelo Branco, https://sigarra.up.pt/up/pt/web_base.gera_pagina?p_pagina=antigos%20estudantes%20ilustres%20-%20camilo%20castelo%20branco
Ednilson Fernandes (2010), Os painéis de azulejo da estação de S. Bento: História, contexto e iconografia, Mestrado em história da arte portuguesa, Relatório de estágio, Universidade do Porto
