200 lat od Rewolucji Liberalnej w Porto

Porto pod wieloma względami jest miastem, które wyróżnia się na tle innych miast portugalskich oraz europejskich. W 1820 roku doszło tu do przewrotu, który został poparty przez wszystkie stany społeczne w tamtej epoce. Wydawałoby się, iż była to rzecz wręcz niemożliwa do osiągnięcia w tamtych czasach. Jak doszło do rewolucji liberalnej oraz upadku absolutyzmu?

Zarys historyczny wydarzeń sprzed rewolucji

W jednym z poprzednich artykułów przytoczyłam historię najazdów wojsk napoleońskich na Portugalię. W wyniku inwazji, w obawie o swoje życie, portugalska rodzina królewska w 1807 roku udała się do Brazylii. Jak wiadomo, za stolicę kraju uznawało się miasto, w którym przebywał król wraz ze swoim dworem. W tym wypadku stolica portugalska została przeniesiona do Rio de Janeiro, co wiązało się z licznymi zmianami ekonomicznymi. W praktyce Portugalia została sprowadzona do rangi kolonii, a Brazylia do rangi państwa zarządzającego kolonią.

Książę regent D. João w 1808 roku podpisuje dekret o otwarciu portów w koloniach portugalskich dla zaprzyjaźnionych państw. Na nowym dekrecie najbardziej korzysta zaangażowana w pomoc w walce z inwazjami wojsk francuskich Wielka Brytania. W wyniku nowej polityki kupcy z Porto oraz z Lizbony stracili monopol na handel towarami sprowadzanymi między innymi z Brazylii. Co również spowodowało wielkie oburzenie wśród mieszczaństwa.

Co więcej, po zakończonych inwazjach napoleońskich oraz nastaniu pokoju rodzina królewska dalej pozostaje w Brazylii. W 1815 roku kraj w Ameryce Łacińskiej zostaje podniesiony do rangi królestwa. Utworzone zostaje Zjednoczone Królestwo Portugalii, Brazyli oraz Algarve. Rok później umiera D. Maria I, a jej syn sprawujący do tej pory funkcję regenta jest w 1818 roku koronowany na króla Zjednoczonego Królestwa. Przyjmuje on tytuł D. João VI. Rzecz niebywała, gdyż jako jedyny monarcha europejski został on koronowany w Ameryce Południowej.

Niezadowolenie społeczeństwa portugalskiego

Sytuacja w samej Portugalii też nie napawała optymizmem. Po zakończeniu inwazji napoleońskich wojska angielskie dalej pozostały na terenie kraju. Dowództwo nad nimi sprawował generał William Carr Beresford. Nie ograniczał on swoich uprawnień tylko do kwestii militarnych. Wręcz przeciwnie, zaczął sprawować władzę w kraju pod nieobecność króla portugalskiego.

Oliwy do ognia dodała również egzekucja jednego z zasłużonych generałów portugalskich Gomesa Freire de Andrade. Został on oskarżony o dowodzenie ruchem konspiracyjnym skierowanym przeciwko królowi oraz Brytyjczykom sprawującym władzę w Portugalii. Kraj pogrążony był również w głębokim kryzysie ekonomicznym, który wybuchł w konsekwencji inwazji napoleońskich. Społeczeństwo miało powoli dość.

Sinédrio – tajna konspiracja

22 stycznia 1818 roku w Porto utworzone zostaje tajne stowarzyszenie o nazwie Sinédrio. Celem sekretnej organizacji jest przygotowanie oraz przeprowadzenie Rewolucji, która ma za zadanie przywrócić nowy porządek w kraju. Do ruchu przyłączają się sędziowie, kupcy, właściciele ziemscy, a także wojskowi. Przywódcami stowarzyszenia zostają Manuel Fernandes Tomás, José Ferreira Borges, José da Silva Carvalho oraz João Ferreira Viana.

W marcu tego samego roku pojawia się dekret zakazujący powstawania oraz funkcjonowania tajnych stowarzyszeń. W przypadku wykrycia nielegalnej działalności budynek, w którym odbywały się zebrania miał być skonfiskowany. Zakazano również wydruku wszelkiego rodzaju pamfletów, ulotek, znaczków czy książek, które miałyby działać na szkodę króla oraz Państwa Portugalskiego. Za rozpowszechnianie tego typu materiałów groziła kara od 4 do 10 lat wygnania lub osadzenia w izolacji.

Do rewolucji liberalnej dochodzi w styczniu 1820 roku w sąsiedniej Hiszpanii. Generał Beresford w obawie o sytuację w Portugalii postanawia wyruszyć do Brazylii, aby prosić króla D. João VI o wsparcie. Jednak sytuacja zdaje się zmieniać jak w kalejdoskopie.

Decydujący poranek 24 sierpnia 1820

Nadchodzi wreszcie Dzień Rewolucji. O 4:30 przed budynkiem Wojskowych Koszar przy placu Santo Ovídio (znanym obecnie pod nazwą Plac Republiki [Praça da República]) gromadzą się tłumy. Pułkownicy Sebastião Drago Cabreira oraz Bernardo Sepúlveda odczytują po kolei obwieszczenia. O 4:45 salwa 21 strzałów oficjalnie daje początek rewolucji liberalnej. Następnie zostaje odprawiona msza polowa, zakończona złożeniem oficjalnej przysięgi wierności królowi D. João VI.

Po mszy oraz po złożeniu przysięgi wojska przemaszerowały w kierunku Nowego Placu (znanego obecnie pod nazwą Praça da Liberdade) pod siedzibę ratusza. Około godziny 8 rano zwołano sesję Rady Miasta, w której wzięli udział przywódcy wojskowi, władze miejskie oraz ważni rangą duchowni. Jednogłośnie przegłosowano listę osób, które miały wejsć w skład Rządu Tymczasowego, któremu nadano nazwę Junta Provisional do Governo Supremo do Reino.

Stworzono również Manifest Rządu Tymczasowego, w którego postulatach domagano się między innymi zwołania Kortezów w celu ustanowienia Konstytucji, powrotu rodziny królewskiej z Brazylii oraz ustanowienia wyłączności na handel towarami brazylijskimi. Za zredagowanie postulatów manifestu odpowiedzialny został Manuel Fernandes Tomás.

Rozwój rewolucji liberalnej

Wieść o wybuchu rewolucji popartej przez mieszkańców oraz włodarzy Porto rozniosła się dosyć szybko. Już kilka dni po słynnym poranku 24 sierpnia do ruchu przyłączyły się największe miasta na północy: Barcelos, Braga, Ponte de Lima, Penafiel, Viana, Guimarães, Valença, Aveiro czy Coimbra. Do tych położonych w Dolinie Douro wieść doszła trochę później, gdyż dopiero we wrześniu. Do mieszkańców obszaru Trás-os-Montes wystosowano specjalne obwieszczenie, aby nie obawiali się o przyłączenie do Rewolucji.

Wystosowanie tego typu manifestu do mieszkańców Doliny Douro było konieczne, gdyż wina produkowane przez nich sprzedawane były Brytyjczykom. Rewolucja Liberalna uderzała natomiast głównie w relacje między oba narodami i mogła wpłynąć niekorzystnie na handel. Tak się jednak nie stało. Słynne wino Porto produkowane w Dolinie dotarło również do innych krajów na świecie, o których mieszkańcy tamtej epoki mogli tylko pomarzyć. Dziś obok korka jest jednym z głównych produktów eksportowych.

4 września do rewolucji dołączyli mieszkańcy Vila Real. W kolejnych dniach na wezwanie odpowiedziało Lamego, Chaves, Viseu, Tabuaço, Bragança i Torre de Moncorvo.

Negatywna odpowiedź Lizbony

Do Lizbony wieści o Rewolucji zapoczątkowanej w Porto doszły stosunkowo szybko, bo już 29 sierpnia. Jednak nie spotkały się one z wielkim entuzjazmem. Rządzący Królestwem [Governadores do Reino] pod nieobecność króla uznali Rewolucję Liberalną w Porto za „straszne przestępstwo rebelii” (horrendo crime de rebelião).

15 września lizbońskie garnizony zgromadziły się na Rossio i ustanowiły nowy Rząd Tymczasowy. Doszło do kuriozalnej sytuacji, w której w tym samym momencie działały dwa Tymczasowe Rządy: jeden w Porto, a drugi w Lizbonie. Do pojednania doszło dopiero 27 września w miejscowości Alcobaça. Zdecydowano o utworzeniu wspólnej Junta Provisional do Governo Supremo do Reino. 1 października przedsawiciele rządu tymczasowego z Porto zostali oficjalnie i tłumnie powitani w Lizbonie. Nadszedł wreszcie czas na zmiany i nowy porządek w kraju.

Konsekwencje Rewolucji Liberalnej 1820

Kortezy zostały zwołane 26 stycznia 1821 roku. W ich wyniku rozwiązano Junta Provisional do Governo Supremo do Reino, zastępując ją Radą Regencyjną podlegającą całkowicie postanowieniom Kortezów. Rada Regencyjna w praktyce otrzymała możliwość sprawowania władzy wykonawczej w imieniu pozostającego w Brazylii króla D.João VI.

9 marca Kortezy ustanowiły podstawy Konstytucji Politycznej Monarchii Portugalskiej, które ogłoszono na terenie całego państwa. Według postanowień Kortezów zniesiono inkwizycję, a służący w wojsku portugalskim oficerowie angielscy zostali zdymisjonowani. Ferreira Borges wystosował również prośbę do Kortezów o to, aby kupcy w Porto mogli prowadzić handel z Indiami na takich samych zasadach jak lizbończycy. 24 kwietnia Kortezy wydały również dekret mówiący o tym, iż wszystkie prowincje w Brazylii poza Rio de Janeiro miały podlegać rządom w Lizbonie. Tym samym doprowadzono do ponownej kolonizacji Brazylii.

26 kwietnia 1821 roku król portugalski D.João VI wraz z rodziną oraz dworem wypłynął z Brazylii. Wyprawa liczyła 12 statków zajmowanych w sumie przez 4 tysiące osób. W podróży nie towarzyszył mu starszy syn książę Pedro, którego D. João VI przed powrotem do kraju ustanowił swoim regentem w Brazylii. Po kilku miesiącach na oceanie flota dobiła do Lizbony 3 lipca 1821 roku. Po zejściu na ląd i odśpiewaniu uroczystego Te Deum D.João VI w obecności Kortezów uroczyście ślubował przestrzeganie podstaw konstytucji, która została przez nie ustanowiona.

W ten sposób wszystkie postanowienia rewolucjonistów zostały spełnione. Rewolucja 24 sierpnia 1820 położyła kres monarchii absolutnej w Portugalii i zapoczątkowała ustrój monarchii konstytucyjnej. A nie byłoby to możliwe, gdyby nie mieszkańcy Porto.

Wystawa w Muzeum Miejskim Casa do Infante

Jeśli macie ochotę w Muzeum Miejskim Casa do Infante znajduje się wystawa poświęcona obchodom 200 lat rewolucji liberalnej w Porto. W oparciu o nią powstał właśnie ten artykuł. Można z niej dowiedzieć się więcej na temat przebiegu samych obrad Kortezów oraz zobaczyć na własne oczy oryginalne dokumenty wystawione na ekspozycji.