O obchodach nocy Świętego Jana w Porto wiele już z Was słyszało, możliwe nawet, iż mogliście na własnej skórze poczuć klimat tego wyjątkowego święta w Cidade Invicta. Jednak, jeśli myślicie, iż jest to święto wprowadzone do lokalnego kalendarza obchodów niedawno, to niestety się mylicie. W dzisiejszym artykule postaram się przybliżyć początki obchodów nocy świętojańskiej w Porto oraz tradycje, które się z nimi wiązały.
Od kultu słońca do Jana Chrzciciela
Na długo przed najazdem Rzymian na Półwysep Iberyjski tereny północnej Portugalii zamieszkiwali Celtowie i to właśnie jednym z najważniejszych świąt w ich kalendarzu było przesilenie letnie, przypadające na mniej więcej ten sam moment co obchody dnia narodzenia Jana Chrzciciela.
Pierwsze oficjalne wzmianki o obchodach São João w Porto pojawiły się już w XIV wieku, a dokładniej w 1384 roku. Wspomina o nich portugalski kronikarz Fernão Lopes w swoim dziele zatytułowanym „Crónica de D.João I”. Król portugalski D. João I przybył do Porto 24 czerwca i zastał mieszkańców miasta w świątecznym nastroju.
Jak wiadomo postać Jana Chrzciciela dała początek hucznym obchodom i zabawom w wielu miastach i państwach na świecie, wielokrotnie zastępując pogańskie tradycje związane z przesileniem letnim i najdłuższym dniem w roku, a co za tym idzie z pogańskim kultem słońca. Starodawne wierzenia zostały więc zastąpione przez kościół katolicki świętem religijnym. Co ciekawe, w tym przypadku obchodzony jest dzień narodzin Jana Chrzciciela, a nie dzień śmierci świętego, jak to często bywa wśród innych męczenników lub postaci kultu związanych z religią katolicką.
São João: najważniejsze święto w Porto?
W Porto dzień narodzin Jana Chrzciciela zyskał również inne znaczenie. O ile 25 grudnia wyznaczał początek roku liturgicznego w kościele katolickim, o tyle 24 czerwca w administracji miejskiej oznaczał początek roku cywilnego. To właśnie wtedy w Porto wybierano nowe władze administracyjne miasta na kolejną kadencję.
Na początku XX wieku (w 1908r.) próbowano nawet zmienić nazwę obchodów z „Festa de São João” na „Festa de Verão”, jednak z marnym skutkiem. Jak się okazało zapędy republikańskie nie pokonały woli ludu.
Również mieszkańcom Porto zawdzięczać możemy, iż São João stał się dniem wolnym od pracy, ustanowionym na prawie tak zwanego feriado municipal. Otóż w 1911 roku w Porto zostało przeprowadzone referendum dotyczące wyboru dnia, który będzie wolny od pracy dla wszystkich mieszkańców. Spośród zgłoszonych propozycji jednogłośnie wygrał dzień 24 czerwca, zyskując 6565 głosów, tym samym pokonując z druzgocącą przewagą dzień 1 maja (3075 głosów). W ten sposób po wprowadzeniu I Republiki państwo dało dojść do głosu swoim obywatelom. W tym przypadku na terenie lokalnej społeczności.
Czy święty Jan jest patronem Porto?
Wiele osób, które przyjeżdżają do Porto w odwiedziny lub nawet mieszkających tutaj myśli, iż św. Jan jest patronem tego miasta, czyli tzw. padroeiro. Odpowiedź może być zaskakująca, gdyż jest negatywna. São João nie jest, ani nigdy nie był patronem Porto.
Od 1981 roku patronką Porto jest Nossa Senhora da Vandoma, której święto przypada na 11 października. Wizerunek Najświętszej Panienki widnieje nawet w herbie miasta.
Herb Porto, zdjęcie pochodzi z wikipedia.org
Gdzie obchodzone jest São João?
São João jest dniem wolnym od pracy na terenie całego miasta Porto. Jeśli chodzi jednak o świętowanie najbardziej jest ono skumulowane w centrum miasta. Do punktów obowiązkowych dla uczestników nocy świętojańskiej należą dzielnice takie jak Campanhã, Fontainhas, Ribeira, Miragaia, Massarelos wraz z obszarem przy Rotunda de Boavista, oraz Foz.
Każda z dzielnic organizuje obchody nocy świętojańskiej po swojemu. Już kilka dni wcześniej można uczestniczyć w wieczornych potańcówkach, które są znane pod nazwą bailaricos. A na nich można usłyszeć kanon popularnych piosenek oraz przyśpiewek portugalskich.
Obecnie coraz więcej potańcówek zaczyna być zdominowanych przez muzykę brazylijską, reggaeton albo kizombę, ale nie dajcie się zwieść, nie są to tradycyjne utwory grane podczas São João. Niestety centrum miasta Porto powoli zaczyna się wyludniać z rdzennych mieszkańców, którzy zmuszeni są szukać miejsca zamieszkania na obrzeżach Cidade Invicta. W przyszłości będzie to skutkować niestety zmianą tradycji oraz utratą tożsamości tego święta.
Źródła:
Susana Gatsal (2013), Festa e identidade: o São João do Porto, ANTARES, vol.5, nr 9
Helder Pacheco (2004), O livro de São João
Miguel Pereira, Porque se celebra, no Porto, o São João?, https://www.engenhariaradio.pt/2019/06/porque-se-celebra-no-porto-o-sao-joao/
Manuela Goucha Soares, O alho porro é mais velho do que o S. João. E protege da inveja e do mau olhado, https://expresso.pt/sociedade/2015-06-23-O-alho-porro-e-mais-velho-do-que-o-S.-Joao.-E-protege-da-inveja-e-do-mau-olhado
Sara da Silva Feiteira (2015), A felicidade no manjerico e a sorte no alho-porro: O São João sai à rua na cidade do Porto – alunos e familiares na descoberta do património imaterial, https://repositorio-aberto.up.pt/bitstream/10216/80994/2/36903.pdf
Porto.: http://www.porto.pt/noticias/hoje-e-dia-de-nossa-senhora-da-vandoma-padroeira-da-cidade-do-porto
